Tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, die door Adolf Hitler werden ingezet als propagandamiddel voor zijn Duitse Rijk, won de Afro-Amerikaanse atleet Jesse Owens vier gouden medailles en werd daarmee de succesvolste sporter. Zijn prestaties haalden de rassentheorie van Hitler onderuit die de Ariërs tot superieur ras had uitgeroepen.
Wereldwijd werd Owens geprezen als de atleet die Amerika een geloofwaardiger en inclusiever imago kon geven, maar thuis wachtte hem dezelfde racistische realiteit. Zelfs president Franklin D. Roosevelt, die wel graag met witte sporters op de foto ging, weigerde hem te ontvangen. ‘Hitler negeerde me niet, het was onze president die me negeerde,’ zei Owens vlak na de Spelen. ‘De president stuurde me niet eens een telegram.’
De vroege jaren van Jesse Owens
Jesse Owens (1913-1989) was de zoon van een katoenplukker en de kleinzoon van een slaafgemaakte. Hij groeide samen met zijn zes broers en drie zussen op in de staat Alabama, waar hij de eerste negen jaar van zijn leven woonde, met het idee dat je witte mensen niet in de ogen mocht kijken.
Op dertienjarige leeftijd ontdekte gymleraar Charles Riley zijn talent en nam hem onder zijn hoede. Owens’ prestaties op de middelbare school vielen al snel op. Verschillende universiteiten benaderden hem, maar door de rassensegregatie kwam hij niet in aanmerking voor een studiebeurs. Hij koos voor Ohio State University en betaalde zijn studie met parttime werk als liftbediende in het State House, terwijl hij trainde en lessen volgde.
Leestip: Verboden voor vrouwen: waarom vrouwen vroeger niet mochten hardlopen
Owens ondervond bijna dagelijks de beperkingen van zijn huidskleur. Hij mocht niet wonen op de campus en deelde daarom een woning met andere Afro-Amerikaanse studenten. Ook werd bij vaak geweigerd in lokale restaurants en mocht hij geen bioscoop bezoeken.
Ongekende prestaties
Ondanks het racisme kon niemand om zijn talent en prestaties heen, waardoor hij de eerste Afro-Amerikaanse aanvoerder werd van het Ohio State Buckeyes-atletiekteam. Op de Big Ten Intercollegiate Championships in Ann Arbor in Michigan in 1935 deed hij wat volgens velen de grootste atletische prestatie ooit is. In ongeveer 45 minuten vestigde hij drie wereldrecords. En dit allemaal met een rugblessure.
Leestip: In dit stadion werden de eerste moderne Olympische Spelen gehouden
Owens kwalificeerde zich voor de Olympische Spelen. Ondanks dat er druk was uitgeoefend om thuis te blijven vanwege het toenemende racisme en antisemitisme in Duitsland, vertrekt hij in juli 1936 naar nazi-Duitsland. Voor Owens was hardlopen altijd een bevrijding geweest en de kans om er roem en fortuin mee te vergaren liet hij niet voorbijgaan. Bovendien ervoer hij de situatie in nazi-Duitsland niet noodzakelijk als slechter dan de situatie in de Verenigde Staten.
De Zomerspelen in Berlijn va 1936
Owens werd de succesvolste atleet op de Olympische Spelen. Hij won vier gouden plakken (100m, 200m, 4x100m en verspringen), maar een felicitatie van Adolf Hitler bleef uit. Het verhaal gaat dat dictator boos wegliep om zo te voorkomen dat hij Jesse Owens de hand moest schudden, maar historisch onderzoek spreekt dat tegen.
Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) had de dictator voor de keuze gesteld: óf alle winnaars feliciteren, óf helemaal geen enkele, om de neutraliteit van de Spelen te bewaren. Hitler besloot daarop geen sporters meer openlijk te ontvangen en ontmoette Owens dus niet.
Maar er was wel begroeting volgens sommige ooggetuigen. Na afloop van de cérémonie protocolaire op maandag 3 augustus werd Owens naar het persvak gebracht voor een radio-interview, terwijl Hitler daarboven op een stoel zat. Volgens ooggetuigen groette hij Owens niet uitbundig, maar bracht hij een soort bescheiden nazigroet en knikte Owens vriendelijk terug.
Zware tijd na de Spelen
Owens weigerde na zijn succes mee te doen aan Europese races waar de Amerikaanse bond veel geld mee verdiende, maar hij niets. Hij werd geschorst en zijn terugkeer naar de Verenigde Staten was allesbehalve rooskleurig.
Niet alleen werd hij genegeerd door president Franklin D. Roosevelt terwijl hij een van de succesvolste mannelijke atleten in de geschiedenis van de Amerikaanse atletiek was, ook zijn hoop om met zijn bekendheid een inkomen te verdienen werd niet vervuld. Hij bleef een tweederangsburger: men wilde hem toejuichen, maar hem geen baan geven.
Leestip: Deze vervallen stadions waren ooit het toneel van de Olympische Spelen
Er kwam een einde aan zijn bestaan als atleet, maar voor geld nam hij het nog wel op tegen paarden, auto’s, motorfietsen en vrachtwagens. Zijn financiële uitzicht bleef beperkt, zoals hij zelf bitter samenvatte: ‘Mensen zeggen dat het vernederend was voor een Olympisch kampioen om tegen een paard te lopen, maar wat moest ik anders doen? Ik had vier gouden medailles, maar je kunt geen vier gouden medailles opeten.’
Erkenning
In de jaren vijftig keerde het tij voor Owens en zijn gezin. Hij gaf lezingen voor bedrijven en organisaties, waaronder de Ford Motor Company en later ook het Amerikaans Olympisch Comité. Daarnaast richtte hij een eigen pr-bureau op en werd hij een succesvol spreker.
In 1976 kreeg Owens eindelijk presidentiële erkenning toen Gerald Ford hem de Presidential Medal of Freedom uitreikte. Daarna volgden de onderscheidingen snel: in 1979 ontving hij van president Jimmy Carter de Living Legend Award en in 1990 kende George H.W. Bush hem de Congressional Gold Medal toe. In 1980 overleed hij aan de gevolgen van longkanker.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
