Wanneer je op een heldere nacht naar de hemel tuurt, trakteert de maan ons op haar magische maanlicht. Prachtig om te zien natuurlijk, maar vooralsnog weinig nieuws onder de zon, eh, maan. Maar hoe kan het dat de vorm van de maan – of althans het door de zon verlichte oppervlak ervan dat zichtbaar is vanaf de aarde – sterk verschilt van moment tot moment? Dat heeft alles te maken met de maancyclus en de daarbij behorende maanfasen, ook wel maanstanden of schijngestalten genoemd.
Wat is de maancyclus?
Onder de maancyclus verstaan we de periode die de maan nodig heeft om in zijn geheel om de aarde heen te draaien. En daar doet de maan ongeveer 29,5 dagen over – vandaar ook de term ‘maand’. Al draaiend rondom de aarde, reflecteert de maan het licht van de zon. Op die manier zijn wij op aarde, maand in maand uit, getuige van deze maancyclus.
Leestip: Dit zijn 7 spectaculaire hemelverschijnselen die je in 2025 kunt aanschouwen
De verschillende maanfasen, maanstanden of schijngestalten uitgelegd
Gedurende de maancyclus doorloopt de maan vier verschillende maanfasen. Maanstand of schijngestalte zijn hiervoor synoniemen, maar voor het gemak houden we het hier op maanfasen.
Soms worden de vier perioden tussen deze maanfasen, waarbij de maan ‘groeit’ (wast) of afneemt, óók gerekend tot aparte maanfase. Reken je deze tussenfasen ook mee als aparte maanfase, kom je niet uit op vier, maar acht maanfasen.
Welke indeling of rangschikking je ook verkiest: een maancyclus met de daarbij behorende maanfasen duurt altijd 29,5 dagen en verloopt altijd volgens het volgende vaste, voorspelbare ritme.
Eerste maanfase: nieuwe maan
Gedurende deze eerste maanfase staat de maan precies tussen de aarde en de zon in. De verlichte kant van de maan valt zo buiten het zicht van alle aardbewoners. Met andere woorden: een nieuwe maan betekent voor ons een nagenoeg onzichtbare maan.
Nagenoeg, omdat de nieuwe maan eens in de zoveel tijd wel degelijk te zien is vanaf de aarde. Hier is dan wel een (gedeeltelijke) zonsverduistering voor nodig, waarbij de zon, de maan en de aarde precies op één lijn komen te staan. In dat geval valt de schaduw van de maan deels, en dus zichtbaar, op de aarde.
De maanfase tussen de nieuwe maan en het eerste kwartier wordt ook wel de jonge maansikkel genoemd: het maanoppervlak dat door de zon wordt beschenen wordt langzaam groter en neemt zodoende de vorm van een sikkel aan.
Tweede maanfase: eerste kwartier
In het eerste kwartier staat de maan in een rechte hoek ten opzichte van de aarde en de zon. Omdat de zon nu de helft van het maanoppervlak verlicht, is vanaf nu aarde nu een half verlichte maan zichtbaar.
De maan heeft nu nog ongeveer een week nodig om te ‘groeien’ of wassen tot volle maan, een tussenfase waarin daarom ook wel wordt gesproken van de wassende maan.
Leestip: Chemtrails bestaan niet. Waarom is er dan zoveel om te doen?
Derde maanfase: volle maan
Bij volle maan is de maancyclus halverwege. De aarde is nu precies gepositioneerd tussen de zon en de maan. Het licht van de zon schijnt op de helft van de maan die naar de aarde gekeerd staat. Vanaf de aarde zien we de volledige maanschijf verlicht, en zijn we zodoende getuige van misschien wel de meest aansprekende maanfase van allemaal: volle maan. Soms zelfs in de vorm van een supermaan.
Geniet ervan zolang het duurt – en da’s ongeveer 3,5 dag – want na volle maan volgt de fase waarin we de maan stukje bij beetje licht ‘verliest’, ook wel de afnemende maan genoemd.
Vierde maanfase: laatste kwartier
Met nog slechts een klein verlicht maanoppervlak is de laatste maanfase aangebroken: het laatste kwartier. De maan staat weer in een hoek van negentig graden ten opzichte van de aarde en de zon. Wij aardelingen zien, net als bij het eerste kwartier, weer een half verlichte maan.
Met het doven van het maanlicht is de maancyclus bijna voltooid. Bijna, want voor de tweede keer deze cyclus krijgen we een sikkel voorgeschoteld: asgrauwe maan. En wanneer deze definitief ‘verdwijnt’, begint de hele maancyclus weer van voor af (m)aan.
De verschillende maanfasen in beeld
Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
