“Je kunt wel janken als je dat hele meer ziet opdrogen,” zegt de zeventienjarige visser Wilman Estrada aan de oever van het Atescatempa-meer in Guatemala tegen het persbureau AFP.

In de afgelopen jaren hebben Estrada en zijn gemeenschap moeten toezien hoe een meer dat ooit bruiste van leven is veranderd in weinig meer dan een paar modderpoelen. Nu ligt de opgedroogde meerbedding bezaaid met schelpen, slakken en gestrande bootjes.

Zoals AFP-verslaggever Carlos Mario Marquez berichtte, heeft het Atescatempa-meer te kampen met langdurige droogte, waardoor de visserij en het toerisme in het gebied vrijwel zijn verdwenen.

“We hebben te maken met kinderen die sterven door gebrek aan eten,” zegt Hector Aguirre in het videoverslag van AFP. Aguirre werkt voor de Mancomunidad Trinacional, een burgerrechtengroep in Midden-Amerika die het opneemt voor indiaanse gemeenschappen. Hij wil de hulpverlening in Atescatempa op gang brengen. In Guatemala is het aantal ondervoede kinderen onder de vijf jaar in de laatste tien jaar snel gestegen.

“Er zijn geen foto’s die dit probleem vastleggen, maar het is iets waarvoor alle Midden-Amerikanen zich zouden moeten schamen,” zegt Aguirre.

Decennium van droogte

Het Atescatempa-meer ligt in de zogenaamde ‘Droogtecorridor’ van Midden-Amerika, een westelijke regio die zich van Guatemala tot Panama uitstrekt.

Door zijn ligging is deze strook land zeer gevoelig voor het cyclische weerspatroon dat bekendstaat onder de naam ‘El Niño’. Dit fenomeen kan in sommige regio’s, waaronder de ‘Droogtecorridor’, leiden tot regenseizoenen die droger zijn dan normaal. Maar nu kampt het gebied met een van de ergste droogteperioden van de afgelopen tien jaar.

In een studie uit 2013 die in het vakblad Nature verscheen, werd al voorspeld dat El Niño’s mogelijk vaker zullen voorkomen, nu broeikasgassen nog altijd in grote hoeveelheden in de atmosfeer worden gepompt.

Zonder gegevens over de langere termijn is het lastig om met absolute zekerheid te zeggen dat het uitdrogen van het Atescatempa-meer te wijten is aan klimaatverandering, zegt Mya Sherman, wetenschapper van de Tulane University en ontvanger van een National Geographic-beurs. Zij heeft studie gedaan naar de gevolgen van droogten en overstromingen voor gemeenschappen in het Amazonegebied.

Andere activiteiten van de mens – van het uitputten van natuurlijke hulpbronnen tot verkeerde landbouwmethoden – kunnen eveneens aan het probleem hebben bijgedragen, maar de klimaatverandering is waarschijnlijk de hoofddader.

“Het lijkt erop dat klimaatverandering in Latijns-Amerika tot meer klimatologische variaties en extreme hydrologische gebeurtenissen zal leiden,” zegt Sherman

Verdwijnend zoetwater

De recente droogte in de Corridor heeft vooral Guatemala zwaar getroffen. Veel bewoners van het platteland leven daar van kleinschalige landbouw en veehouderij, en zij trekken nu naar overvolle steden waar ze geen werk kunnen vinden.

Vorige zomer verzochten functionarissen van de VN om zeventien miljoen dollar voor de door droogte getroffen gemeenschappen in de Droogtecorridor.

De mensen die rond het opgedroogde Atescatempa-meer zijn getroffen, hebben naar verluidt rantsoenen aan bonen, rijst, meel en olie ontvangen. Maar Aguirre zegt tegen AFP dat de inheemse gemeenschappen grote moeite hebben om de voedselzendingen in de dorpen te krijgen.

Jose Graziano de Silva, directeur-generaal van de Wereldvoedselorganisatie (FAO) van de VN, benadrukte vorig jaar tegenover VN-functionarissen dat de verwoestende droogte in Guatemala vele kanten heeft en om oplossingen op de lange termijn vraagt.

In plaats van uitsluitend met noodhulp te reageren, zo stelde De Silva, zouden hulporganisaties zich moeten richten op de achterliggende oorzaken van armoede en voedselonzekerheid in de Droogtecorridor.

En het Atescatempa-meer is niet het enige belangrijke waterreservoir dat door activiteiten van de mens wordt bedreigd.

Zo is het Poopó-meer in Bolivia in slechts twee jaar tijd verdwenen, als gevolg van smeltende gletsjers en het omleiden van rivieren die het meer van water voorzien. In het Midden-Oosten heeft het Aralmeer, dat vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is gebruikt voor het aftappen van irrigatiewater, nog maar een tiende van zijn oorspronkelijke omvang.

Omdat meren en de rivieren die hun water aanvoeren voor talloze gemeenschappen cruciale inkomstenbronnen zijn, zullen droogten ook in de toekomst leiden tot méér klimaatvluchtelingen. De VN schatten dat 22,5 miljoen mensen sinds 2008 als gevolg van klimaat- of weersepisoden ontheemd zijn geraakt.

Maar de bewoners rond het Atescatempa-meer hopen nog altijd dat het meer en hun levensonderhoud in de toekomst weer zullen floreren door nieuwe regenval.

“We zullen moeten afwachten of toekomstige regens het meer weer kunnen opvullen,” zegt Estrada.