Het witte landschap van Antarctica wordt duidelijk groener.

Aan de hand van boringen in lagen mos die zich in 150 jaar tijd op de Zuidpool hebben afgezet, ontdekten onderzoekers dat de minuscule plantjes in de laatste vijftig jaar veel sneller zijn gaan groeien.

De motor achter deze versnelling is volgens hen de opwarming van de aarde. Het ijs van de Zuidpool is aan het smelten, waardoor meer water beschikbaar is voor de mossen. Bovendien leiden de hogere temperaturen tot langere groeiseizoenen voor deze mossen.

“De temperatuurstijging van de afgelopen halve eeuw heeft op het Antarctisch Schiereiland spectaculaire gevolgen gehad voor de mosbanken die in deze regio groeien,” zei Matthew Amesbury, paleoklimatoloog aan de Britse University of Exeter in een verklaring.

“Als deze trend doorzet, zal het Antarctisch Schiereiland in de toekomst een veel groenere plek worden, mede door de toenemende hoeveelheid ijsvrij land, als gevolg van de aanhoudende terugtrekking van de gletsjers.”

Mossen groeien over het algemeen zeer langzaam en in koude poolregio’s zetten ze zich aan het einde van het groeiseizoen af in plaats van tot ontbinding over te gaan. Hierdoor ontstaan ‘archieven’ van moslagen, die net als turflagen in andere delen van de wereld gedurende een periode van duizenden jaren worden afgezet en die onderzoekers inzicht bieden in het klimaat van die periode.

Het team onder leiding van Dan Charman van de University of Exeter nam mosmonsters op drie plekken in een 640 kilometer lange strook van het Antarctisch Schiereiland. Dit schiereiland strekt zich noordwaarts in de richting van Zuid-Amerika uit en vormt het noordelijkste deel van het Antarctische continent. Het gebied zou een van de eerste regio’s zijn waar de opwarming van de aarde tot zichtbare veranderingen leidt.

Het team bericht deze week in het vakblad Current Biology dat de twee soorten die het merendeel van de mosbanken op het schiereiland uitmaken, tot circa vijftig jaar geleden gemiddeld met ongeveer één millimeter of minder per jaar aangroeiden. Maar sindsdien is dat gemiddelde toegenomen tot drie of meer millimeter per jaar.

Pas halverwege de vorige eeuw is begonnen met het bijhouden van betrouwbare meteorologische gegevens, dus is het onmogelijk om vóór die tijd de temperatuur en andere trends in het regionale weer te vergelijken met de opeenhoping van de moslagen. Maar het cruciale punt is dat de groei en opeenhoping van mossen sinds op z’n minst halverwege de vorige eeuw toenemen. Dat gebeurt zelfs in gebieden die ver van elkaar liggen, wat betekent dat de oorzaken alomtegenwoordig zijn. Ook de opeenhoping van koolstofisotopen – een aanwijzing voor meer fotosynthetische activiteit – en de microbiële activiteit nemen toe.

Op basis van deze patronen denken de wetenschappers dat het ecologische landschap van de regio door de opwarming van de aarde weleens heel snel van aanzien kan veranderen, zoals ook het hele Noordpoolgebied in de afgelopen tientallen jaren veel groener is geworden.

“Uit de gevoeligheid van mossen voor temperatuurstijgingen in het verleden blijkt dat ecosystemen door de toekomstige opwarming snel zullen veranderen, wat zal leiden tot grootschalige veranderingen in de biologie en het landschap van deze unieke regio,” zei Charman in zijn verklaring. “Kortom, we zouden de Zuidpool groener kunnen zien worden, parallel aan de inmiddels goed gedocumenteerde observaties op de Noordpool.”

Het zuidelijkste continent van de aarde is niet altijd in de greep van het ijs geweest. Uit vondsten van fossiele varens, pijn- en ginkgobomen uit het Krijt blijkt dat Antarctica ooit een warme plek was en dat veel diersoorten hier dichtbij de Zuidpool gedijden. Deze nieuwe ‘vergroening’ is in zekere zin een stap terug in de tijd.

“Verandering is de motor van onze planeet,” schrijft Robin Bell, geofysicus aan het Lamont-Doherty Earth Observatory van de Columbia University, in een e-mail. “Dus deze verandering is geen verrassing. Maar het feit dat ze door de mens wordt veroorzaakt en in zo’n hoog tempo plaatsvindt, is wél nieuw.”

Hoewel het onduidelijk is wat dit voor de planeet als geheel betekent, is het voorlopig een nieuwe gelegenheid om onderzoek te doen en inzichten te vergaren, aldus Bell.

“Door de afname van het ijs zal een groter gedeelte van de rotsbodem van het continent bloot komen te liggen en er zullen dus veel nieuwe dingen te ontdekken zijn,” schrijft hij. “Het is erg belangrijk om alle observaties die we in dit afgelegen gebied kunnen doen ten volle te benutten.”