“De vissers hier hebben het zwaar,” zegt Yamary Morales Torres (41) terwijl ze vanaf haar erf uitkijkt over de woeste branding van Puerto Rico’s zuidoostkust. Yamary en veertien andere vissers gaan vóór het aanbreken van de dag de zee op en moeten hun boten en visgerei nu in het donker gereedmaken. Bovendien “is er geen plek waar we de gevangen vis kunnen koelen, dus moeten we alles meteen verkopen.”
Op 20 september 2017 kwam orkaan Maria niet ver van Playa el Negro, waar Yamary met haar familie woont, aan land. Door de storm viel de elektriciteit op het hele eiland uit, waardoor de 3,4 miljoen inwoners van dit territorium van de VS in het donker kwamen te zitten. Vijf maanden later heeft dit wijkje met zo’n twaalf huizen – die bij de storm allemaal werden beschadigd en onder water liepen – nog steeds geen elektriciteit en ook geen idee wanneer die weer zal worden aangesloten.
Als visser van de vierde generatie woont Yamary met haar bejaarde ouders in hun vervallen woning van beton. Het huis ernaast werd door de storm vrijwel met de grond gelijk gemaakt. Haar tweelingzus woont twee huizen verderop, naast een broer en zijn gezin. Vóór de komst van de storm hadden ze hun huizen verlaten, maar daarna hadden ze geen andere keus dan terug te keren naar de plek waar ze hun leven lang hebben gewoond. “Het leven is nu erg triest,” zegt Yamary. “Maar ik ga hier niet weg. Ik blijf waar ik ben.”
Die weerbaarheid helpt Puerto Rico om het spoor van verwoesting dat de storm over het eiland trok, te boven te komen. In de grotere steden op het eiland werd de stroom- en watervoorziening binnen enkele weken hersteld, maar terwijl de lente nadert, zitten nog altijd honderdduizend inwoners – met name in arme plattelandsregio’s als Playa el Negro – in het donker. Er zal meer nodig zijn dan de vastberadenheid van de eilandbewoners om deze gemeenschappen weer op de been te krijgen, als dat al mogelijk is.
Orkaan Maria was de zwaarste storm die Puerto Rico in tachtig jaar trof en geselde het eiland met orkaanwinden. Zware slagregens veroorzaakten rampzalige overstromingen, waarbij bruggen werden weggeslagen en hele wijken onder water liepen. De infrastructuur van het eiland, die na jaren van verwaarlozing al in slechte staat verkeerde, werd verwoest.
Zonder elektriciteit kwam de meerderheid van de bevolking ook zonder stromend water te zitten. Dagenlang waren er vrijwel geen verbindingen met het eiland. De luchthavens waren gesloten, waardoor hulpoperaties werden vertraagd omdat noodvoorraden alleen per helikopter of over zee konden worden aangevoerd. De Federal Emergency Management Agency (FEMA), belast met de noodhulp, stond al onder grote druk nadat andere, historisch zware stormen eerder in de zomer van 2017 in Texas en Florida hadden toegeslagen.
Het resultaat was de langste stroomuitval in de Amerikaanse geschiedenis, waarbij veel gemeenschappen op het eiland bovendien maandenlang zonder stromend water zaten. Toiletten konden niet worden doorgespoeld, er was geen water om te douchen, te baden of kleren te wassen. De mensen waren afhankelijk van water uit flessen, maar de voorraad was beperkt. Onbruikbare elektrische kachels moesten worden vervangen door petroleumkachels. Zonder koeling begonnen voedingswaren te bederven en werden levensreddende medicijnen onbruikbaar. Na het invallen van de avond konden alleen die inwoners die over benzinegenerators beschikten, een lampje aansteken – hooguit een paar uur lang. En airconditioners om de zinderende hitte te verdrijven – dat konden ze vergeten. Al het moderne comfort dat wij zo vanzelfsprekend vinden, was opeens verdwenen.
Op 19 februari werd een buitenwijk van Morovis, een plaatsje in het centrale hoogland van het eiland, eindelijk weer aangesloten op het elektriciteitsnet. Toen de lichten in haar huis aanfloepten, sprong Marysol Rivera Rivas (51) van vreugde op en neer, viel haar buren om de hals en trok een blik bier open. “Daar hangen de laatste kleren die ik met de hand heb moeten wassen,” riep ze uit, wijzend op een rij was die in haar tuin aan de lijn wapperde. “Dit is de eerste keer in vijf maanden dat we iets te vieren hebben. We leven weer!”
Ook al wordt de stroom- en watervoorziening nu over het hele eiland hersteld, zullen veel mensen nog lange tijd de gevolgen van de orkaan ondervinden. “De storm haalt de fundamenten onder de samenleving weg. Alles wat zekerheid gaf, is weg,” zegt psycholoog Domingo Marqués (39), assistent-professor aan de Albizu University in San Juan. “Je ziet dat mensen zorgen hebben, gedeprimeerd en bang zijn.” Marques schat dat dertig tot vijftig procent van de bevolking last heeft van post-traumatische stress, depressies of angstaanvallen.
Toch blijft Marqués voorzichtig optimistisch: “We hebben ook veel weerbaarheid gezien. We overleven het wel, maar we moeten niet proberen om alles weer zo te krijgen zoals het vroeger was, want het leven hier zal nooit meer hetzelfde zijn.”
