In een poging om bijen en andere belangrijke bestuivende insecten te beschermen is de EU van plan een verbod af te kondigen op het meest gebruikte insecticide ter wereld.

Het verbod werd vorige vrijdag goedgekeurd door de EU-lidstaten en richt zich op bestanddelen in insecticiden die bekendstaan onder de naam ‘neonicotinoïden’ (ook wel ‘neonics’ genoemd). Het verbod zal naar verwachting eind dit jaar van kracht worden en een einde maken aan het gebruik van deze bestrijdingsmiddelen in de openlucht; ze mogen nog wel in kassen worden toegepast.

Neonics werden in de late jaren tachtig van de vorige eeuw op de markt gebracht als een veiliger alternatief voor oudere bestrijdingsmiddelen die giftiger waren. Maar uit steeds meer onderzoek blijkt nu dat ook neonicotinoïden schadelijk zijn voor het milieu.

Neonics hebben een verwoestende werking op de zenuwcellen van insecten die deze stoffen binnenkrijgen. De meeste maïs-, soja- en tarwezaden die tegenwoordig worden geplant, zijn bedekt met een laagje neonicotinoïden. Maar als vogels de zaden opeten, kunnen ze schade oplopen, zo blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse milieudienst EPA. Wanneer de gewassen groeien, nemen ze de neonics in hun weefsels op, waardoor ze giftig worden voor alle insecten die er van eten. De neonicotinoïden komen in alle plantendelen terecht – in de pollen, het nectar en het sap. Zelfs dode bladeren bevatten de stof.

Neonicotinoïden komen ook in de bodem terecht, en omdat ze gemakkelijk oplosbaar zijn in water, spoelen ze in beekjes, vijvers, rivieren en kustwateren, zo blijkt uit een internationaal wetenschappelijk meetprogramma onder de naam Task Force on Systemic Pesticides.

“Neonics zijn vijf- tot tienduizendmaal giftiger dan DDT,” zei Jean-Marc Bonmatin van het Franse CNRS (Centre national de la recherche scientifique).

Eerder al zijn neonicotinoïden in verband gebracht met de sterilisatie van darren (mannelijke bijen).

Deze bestrijdingsmiddelen worden niet alleen verantwoordelijk gehouden voor de dramatische achteruitgang in het aantal bijenvolken en andere bestuivers, maar ook in de afname van talloze andere insectensoorten en van insectenetende vogels en vleermuizen. En uit een vier jaar durend onderzoek van de taskforce bleek dat zelfs belangrijke diertjes als de regenworm door neonicotinoïden worden geschaad.

De EU had al eerder een verbod uitgevaardigd op het gebruik van neonics op bloeiende gewassen die vooral bijen aantrekken, waarbij duidelijk werd gemaakt dat naar schatting driekwart van alle belangrijke voedselgewassen door bijen wordt bestoven.

Neonicotinoïden worden overal gebruikt: op boerderijen, rond huizen en in tuinen, kassen, boomgaarden, parken en bossen. Als over een product wordt gezegd dat het insecten zal bestrijden, is er grote kans dat het een van de zeven typen neonicotinoïden bevat: acetamiprid, clothianidine, imidacloprid, nitenpyram, nithiazine, thiacloprid of thiamethoxam. (Een lijst met producten die neonicotinoïden bevatten, is te vinden op de website van het US Center for Food Safety.)

De Amerikaanse EPA is momenteel bezig om neonicotinoïden opnieuw onder de loep te nemen en heeft de goedkeuring van verdere toepassingen in de openlucht voorlopig opgeschort. Ook Canada heeft het gebruik ervan aan banden gelegd.