Volgens een deze week uitgebracht rapport van de Verenigde Naties gaat het niet goed met de gezondheid van Moeder Aarde. Het team van wetenschappers dat de gezondheidscheck uitvoerde, was niet bang om het slechte nieuws wereldkundig te maken. Het woord ‘onheilspellend’ is op zijn plaats.

De beoordeling maakt deel uit van de zesde Global Environmental Outlook(‘Wereldwijde Milieuraming’), een compendium van 708 pagina’s over alles wat er mis is met de planeet. Het rapport werd deze week gepresenteerd op een milieuconferentie van de VN. Sinds men in 1997 begon te werken aan de eerste Outlook is de conditie waarin de aarde verkeert er niet beter op geworden, en het team waarschuwde dan ook dat “urgente maatregelen op ongekende schaal nodig zijn om deze situatie tot staan te brengen en te verhelpen.”

“Het wetenschappelijke inzicht is duidelijk,” zei Joyce Msuya,waarnemende directeur van de UNEP(het VN-Milieuprogramma), op een persconferentie. “De gezondheid en welvaart van de mensheid staat in direct verband met de toestand van ons milieu.”

Volgens haar is de aarde op een kruispunt aangekomen: de factoren die de aarde bedreigen zijn op te lossen, maar dat moet dan wel snel gebeuren en het houdt in dat de mens zijn consumptie, energiehuishouding en afvalverwerking fundamenteel moet veranderen. In het algemeen moeten we de menselijke voetafdruk op aarde verkleinen om lucht, water en bodem te ontzien. Gaat de aarde richting een duurzame toekomst, zo vraagt zij zich af, of gaan we door op deze weg, die volgens haar naar een “grimmige toekomst” zal voeren?

“Dit rapport is een visie op de hele mensheid,” zei zij.

Het rapport, met de titel Our Planet: Healthy Planet, Healthy People, fungeert als bijlage bij de periodieke VN-publicaties over de klimaatverandering. De genoemde dreigingen zijn niet nieuw, maar omdat ze nu in één rapport zijn samengevat, leveren ze een zeer ontluisterend beeld op.

“Er is bijna geen tijd meer om onherstelbare en gevaarlijke gevolgen van de klimaatverandering te voorkomen,” aldus het rapport. De wereld is volgens de samenstellers “op weg naar de overschrijding van een temperatuurdrempel”, wat betekent dat de aarde nog eens met één graad Celsius zal opwarmen, bovenop de stijging die al in het Klimaatakkoord van Parijs is voorzien.

Ernstige dreiging

In het algemeen lijdt de aarde aan bodemverslechtering; verlies aan biodiversiteit; lucht-, bodem- en watervervuiling; en de gevolgen van de klimaatverandering. Daarnaast moeten nog andere risico’s en rampen worden voorkomen en beheerst. Zonder aanpassingen ziet de situatie er voor alle bewoners van onze planeet slecht uit. Er vindt momenteel een massa-uitsterving plaats, die het “vermogen van de aarde om aan menselijke behoeften te voldoen” ondermijnt, zo waarschuwt het rapport.

Biodiversiteit draagt bij aan het reguleren van het klimaat, zorgt voor de filtering van lucht en water, creëert humus en verzacht de uitwerking van natuurrampen, aldus het team. Populaties van talloze soorten gaan in aantallen achteruit en het tempo van uitstervingen neemt toe. Momenteel lopen 42 procent van alle gewervelde landdieren, 34 procent van alle gewervelde zoetwaterdieren en 25 procent van alle gewervelde zeedieren het risico om uit te sterven. De afname van de biodiversiteit heeft vooral gevolgen voor vrouwen, kinderen en de armen. Het levensonderhoud van zeventig procent van de wereldbevolking is direct afhankelijk van natuurlijke hulpbronnen.

De wereldbevolking – die in 2050 naar tien miljard zal zijn gestegen – lijdt onder deze afname. Zonder “grondige en urgente” aanpassingen van productie- en consumptiepatronen zal die groei aanhouden en de planeet halverwege deze eeuw niet meer in staat zijn om de wereldbevolking op een gezonde, productieve en volwaardige manier te ondersteunen. Negentig procent van die bevolkingsgroei zal plaatsvinden in Afrika en Azië. Vrijwel alle kuststeden van enige omvang zullen kwetsbaar worden voor de stijging van de zeespiegel en voor overstromingen als gevolg van extreem weer.

In tien van de veertien grote terrestriële habitats is een afname van de productiviteit van vegetatie geconstateerd. Sinds 1970 is veertig procent van de wetlands drooggelegd ten behoeve van landbouw en stadsontwikkeling. Akkerland wordt minder vruchtbaar en zelfs onbruikbaar, mede door inefficiënte en niet-duurzame landbouwmethoden. ‘Hotspots’ van gedegradeerde bodem, die niet langer geschikt is voor de verbouw van gewassen, nemen inmiddels 29 procent van al het landoppervlak in beslag. Het tempo van ontbossing is afgenomen, maar niet tot staan gebracht. De genetische diversiteit van gewassen neemt af, waardoor onze voedselveiligheid gevaar loopt.

In de meeste regio’s op aarde is de waterkwaliteit sinds 1990 “aanzienlijk” gedaald, als gevolg van chemische verontreinigingen. Eén op de drie mensen in de wereld heeft geen toegang tot veilige riolering.

Mogelijke oplossingen

Het rapport stelt ook talloze manieren voor om de aarde weer gezond te maken, vooral met behulp van methoden en technologieën die al bestaan. Zo zou volgens de opstellers een halt kunnen worden toegeroepen aan de afname van de biodiversiteit en bodemkwaliteit door aanpassingen in de consumptie en in landbouwmethoden, en door een nieuw systeem van voedseldistributie. Door het halen van doelstellingen met betrekking tot de CO2-uitstoot kan de luchtvervuiling worden verminderd; momenteel overlijden elk jaar tussen de zes en zeven miljoen mensen vroegtijdig aan de gevolgen van luchtvervuiling.

In een verklaring lieten Joyeeta Gupta en Paul Ekins, die toezagen op de samenstelling van het rapport, weten dat de aarde het vermogen heeft om een duurzame weg in te slaan. Maar wat er volgens hen ontbreekt, is de politieke wil om maatregelen te treffen, snelheid van handelen en grootschaligheid.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com