Ruim 10.000 jaar geleden liepen de eerste mensen al rond op Schokland, een voormalig eiland in de Noordoostpolder waar een rijke geschiedenis verscholen ligt. Dat laatste trok de aandacht van Unesco, dat Schokland in 1995 als eerste plek in Nederland aan de werelderfgoedlijst toevoegde. Hoe veranderde Schokland in de afgelopen duizenden jaren en wat is daar vandaag de dag nog van terug te zien?

Schokland in de prehistorie

Op basis van archeologische vondsten, waaronder prehistorische werktuigen en voetafdrukken, weten we dat Schokland ongeveer 10.000 jaar geleden voor het eerst werd bevolkt. Het gebied zag er toen nog heel anders uit dan nu: Schokland was een moerassig veengebied waar rivieren doorheen stroomden en waar zandafzettingen hier en daar het landschap sierden. Op die zandafzettingen zijn mensen gaan wonen.

Van moerasgebied tot eiland

Pas vele duizenden jaren laten, in de Middeleeuwen, veranderde Schokland in een eiland. ‘In de laatste ijstijd ontstond hier een bult van keileem,’ vertelt Jasper Wolfswinkel, beheerder natuur en landschap bij stichting Het Flevo-landschap in de Noordoostpolder.

‘Het gebied daaromheen is met de tijd langzaam opgevuld door moerassen. Door verandering van het klimaat werd dat moeras op een gegeven moment weggeslagen en kon de Zuiderzee doorkomen. Toen bleef het eiland Schokland over.’

Vanaf circa 1450 was Schokland een eiland in de Zuiderzee waar een paar honderd mensen woonden. ‘Bij hoog water liep het hele eiland onder water, en dus maakten de mensen terpen om op te kunnen wonen,’ vertelt Wolfswinkel. ‘Daarvoor gebruikten ze alles wat ze konden vinden: riet, bakstenen, hout, tuin- en huisaval. Alles werd gebruikt om die terp op te hogen.’

De verplichte evacuatie van Schokland

De strijd tegen het water maakte het leven van de Schokkers niet eenvoudig. Ook financieel hadden ze het vaak zwaar. ‘Het was een vrij armoedig bestaan. De mensen moesten rond zien te komen van visserij. Als dat niet lukte, waren ze sterk afhankelijk van welvarendere gemeenten uit de omgeving, zoals Kampen.’

In 1859 besliste de regering dat Schokland niet langer bewoonbaar was. Er had wederom een storm plaatsgevonden waarbij een deel van het eiland was weggeslagen. Daarom volgde een verplichte evacuatie. De ongeveer 650 mensen die nog op het eiland woonden, werden gedwongen te verhuizen naar het vasteland.

‘De Schokkers waren het er niet mee eens dat ze moesten vertrekken,’ zegt Wolfswinkel. ‘Na de evacuatie is er nooit meer een stuk van het eiland afgeslagen. Dat maakt de gedwongen verhuizing voor oud-bewoners wel een beetje wrang.’

Hoe ziet Schokland er anno 2024 uit?

Hoewel er sinds de evacuatie van Schokland in de negentiende eeuw geen delen meer zijn opgeslokt door zee, ziet het gebied er tegenwoordig wel compleet anders uit. Sinds de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 is Schokland geen eiland meer, maar onderdeel van het vasteland, net als Urk.

Tegenwoordig wonen er geen mensen meer op Schokland, maar bezoekers zijn van harte welkom. Op het voormalige eiland, dat nu Unesco-werelderfgoed is, kun je onder andere Museum Schokland bezoeken. Daar zie je een aantal archeologische vondsten die in het gebied zijn gedaan.

‘Dat zijn bijvoorbeeld houten structuren van oude bewoners en gebruiksvoorwerpen en voetafdrukken uit de prehistorie,’ zegt Wolfswinkel. ‘Onder natte omstandigheden vergaat eigenlijk niets. Daardoor is er in Schokland veel bewaard gebleven.’

Leestip: Hoe de Neder-Germaanse limes de grens van de Romeinse wereld vormde

Maar sinds de drooglegging van de Noordoostpolder is Schokland niet meer zo nat als het ooit was. En dat brengt de archeologische schatten die nog in de grond liggen mogelijk in gevaar. Om die historische stukken te beschermen, is het project Nieuwe Natuur Schokland opgezet.

Aan de zuidkant van Schokland worden oude landbouwgronden omgetoverd tot een nieuw natuurgebied om de archeologische waarden te bewaren. ‘Het plan is om dat via greppels te doen,’ legt Wolfswinkel uit. ‘Door greppels te graven en die te vullen met water, kan het water van boven naar beneden inzakken. Zo kunnen we de archeologische vondsten nat houden zodat ze goed bewaard blijven.’

Schokland bezoeken? Tips van een boswachter

Ben je nu nieuwsgierig geworden naar Schokland? Wolfswinkel raadt je aan om het museum en de oude haven te bezoeken. ‘Het museum staat op de grootste terp. Vanaf daar kun je met een huurfiets een mooi rondje van ongeveer 10 kilometer over Schokland maken.’