Van 27 v.C. tot 117 n.C. maakte het Romeinse Rijk een enorme uitbreiding door. Op het hoogtepunt strekte de Romeinse heerschappij van het Midden-Oosten tot aan Groot-Brittannië, en van Noord-Afrika tot Nederland. De noordgrens van het Romeinse Rijk, de Neder-Germaanse limes, werd uiteindelijk dwars door ons land getrokken, langs de Rijn.
In 2021 voegde Unesco deze unieke grens toe aan de werelderfgoedlijst, waarmee het een van de inmiddels 13 werelderfgoedlocaties in Nederland is. Waarom viel de keuze voor het grensgebied van de Romeinen juist hier? En wat maakte deze buitengrens zo bijzonder?
De Rijn als natuurlijke grens
De keuze om de Neder-Germaanse limes langs de Rijn te laten lopen, was zowel strategisch als praktisch. De rivier diende als een logische natuurlijke barrière voor het Romeinse gebied. Een rivier zo breed als de Rijn is lastig ongezien over te steken door vijanden, een dus gemakkelijker te verdedigen. Daarnaast diende de Rijn als belangrijke aanvoerroute voor schepen, voor het vervoer van goederen en militaire bevoorrading.
Dit betekende echter niet dat de Romeinen geen oog hadden voor het gebied ten noorden van de Rijn. In 9 n.C. deden ze een poging hun rijk verder uit te breiden, maar 3 legioenen leden een verpletterende nederlaag in de Slag bij het Teutoburgerwoud tegen een alliantie van Germaanse stammen.
Leestip: Het Romeins badhuis: de voorloper van de moderne spa
Het dwong de Romeinen zich terug te trekken tot de Rijn en hun uitbreidingsplannen voorlopig in de ijskast te zetten. In de loop van de tijd nam de Neder-Germaanse limes steeds serieuzere vormen aan. Open landschappen langs de Rijn maakten plaats voor forten en nederzettingen die de noordgrens van een van de grootste rijken in de geschiedenis markeerden.
Grenswerk en gemeenschap
Keizer Augustus was degene die de aanzet gaf voor de Neder-Germaanse limes. De Romeinse legioenen deden het uitvoerend werk van de verdedigingswerken, die onder meer werden neergezet bij Katwijk, Utrecht, Nijmegen en Xanten. Deze posten dienden niet alleen als militaire verdedigingswerken, maar ook als centra voor samenkomsten, handel en gemeenschapsvorming. Het gevolg was dat de Romeinse cultuur zich begon te vermengen met lokale gebruiken.
Leestip: Hollandse Waterlinies: strijdmiddel tegen de Fransen
In Nijmegen en Utrecht ontstonden levendige markten waar Romeinen en lokale stammen, zoals de Bataven, goederen uitwisselden: Romeins aardewerk, wijn en olijfolie voor lokale producten als wol, leer en hout. Lokale ambachtslieden leerden nieuwe technieken van de Romeinen, zoals aardewerk- en metaalbewerking.
Bestaat de Neder-Germaanse limes nog?
Sporen van de geschiedenis langs deze grens zijn nog steeds zichtbaar. In Utrecht zijn bijvoorbeeld overblijfselen van stadsmuren en poorten ontdekt. Het heiligdom in Elst, bij Nijmegen, laat zien hoe Romeinse architectuur werd gebruikt voor een tempel waar zowel lokale als Romeinse goden werden vereerd.
Of wat te denken van het castellum Meinerswijk, een Romeins fort bij Arnhem (zie foto bovenaan). Het werd vermoedelijk tussen het jaar 10 en 20 gebouwd door de Romeinse generaal Germanicus, de vader van despoot Caligula en de opa van Nero.
Leestip: zo veroverden de Romeinen Nederland.
Herontdekking van de Neder-Germaanse limes
Na de terugtrekking van de Romeinen rond het eind van de vierde eeuw raakte de limes in verval. Pas in de negentiende eeuw, toen de belangstelling voor de Romeinse cultuur nieuw leven werd ingeblazen, werd begonnen met het opgraven van de overblijfselen van forten, wachttorens en andere militaire constructies.
Leestip: Eise Eisinga Planetarium door Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed
In 2021 gaf Unesco de limes de status van werelderfgoed, onder meer vanwege de indrukwekkende Romeinse infrastructuur, die de militaire en handelsactiviteiten tussen Romeinen en inheemse bevolkingsgroepen ondersteunde. Met deze erkenning wordt het leven langs deze oude grens opnieuw belicht, waar Romeinen en inheemse volkeren samen een uniek stukje geschiedenis hebben gevormd.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
