22 april 2016
De eerste Dag van de Aarde (Earth Day), op 22 april 1970, was een mijlpaal voor onze planeet. Naar schatting twintig miljoen mensen gingen in heel de Verenigde Staten de straat op om aandacht te vragen voor de invloed van menselijke activiteiten op het milieu. Sindsdien is de jaarlijkse traditie uitgegroeid tot een evenement waarbij miljarden mensen uit de hele wereld zijn betrokken. Dit jaar viert de Dag van de Aarde zijn 47e verjaardag. Om die verjaardag te vieren en te laten zien hoeveel sinds 1970 is veranderd, hebben we de 47 belangrijkste doorbraken op het gebied van milieubescherming in de VS (en de rest van de wereld) sinds die eerste Earth Day op een rijtje gezet.
1. 1970: ‘De Magna Carta van de milieubescherming’
De baanbrekende wet ‘National Environmental Policy Act’ uit 1969, die in 1970 in werking trad, maakte het wettelijk verplicht om alle belangrijke besluiten van de federale overheid te toetsen op hun uitwerking op het milieu. Hiermee begon het tijdperk van de milieueffectrapportage bij de aanleg van stuwdammen, wegen en andere grote projecten. De wet wordt wel de ‘Magna Carta van de milieubescherming’ genoemd, vanwege zijn verstrekkende invloed en het precedent dat ermee werd geschapen voor overheden in de VS en de rest van de wereld.
2. 1972: Beruchte chemische stof verboden
DDT (dichloordifenyltrichloorethaan) is een kleurloos en bijna geurloos insecticide dat in de naoorlogse periode op grote schaal werd ingezet om landbouwopbrengsten te verhogen en muggen te bestrijden. Hoewel de ontdekking ervan een Nobelprijs opleverde, kwamen wetenschappers uiteindelijk tot het inzicht dat DDT milieuproblemen veroorzaakte, waaronder het dunner worden van de eierschalen van vogels. Rachel Carson bracht dit onderzoek onder de aandacht van het grote publiek met haar boek Silent Spring (1962). Nadat DDT was verboden, konden de Amerikaanse zeearend, de slechtvalk en talloze andere bedreigde vogelsoorten van de ondergang worden gered.
3. 1972: Regulering van pesticiden
In 1972 werd de ‘Federal Environmental Pesticide Control Act’ aangenomen. De wetgeving was gebaseerd op een wet uit 1910, die adverteerders van pesticiden verplichtte om juiste informatie over hun producten te geven. Door de nieuwe wet moesten toezichthouders het gebruik van pesticiden toetsen op de uitwerking ervan op mens en milieu – destijds een betrekkelijk nieuw concept. De federale Environmental Protection Agency (EPA) kreeg meer bevoegdheden om toe te zien op de pesticidenmarkt en om giftige chemicaliën te beperken of te verbieden.
4. 1972: Het schoonmaken van de rivieren
In 1972 werd de ‘Clean Water Act’ aangenomen, met het doel om het water van alle rivieren in de VS weer geschikt te maken ‘om in te zwemmen en te vissen’. Binnen enkele jaren leidden deze maatregelen om de watervervuiling tegen te gaan tot rivieren die niet langer spontaan in brand vlogen, zoals de beruchte Cuyahoga in 1969.
5. 1972: Instelling van zeereservaten
Hoewel overheden al ruim een eeuw wildernisgebieden op land beschermen, duurde het langer voordat het idee ook op de oceaan werd toegepast. In 1972 werd met het aannemen van de ‘Marine Protection, Research and Sanctuaries Act’ begonnen met de instelling van zeereservaten. Deze bijzondere gebieden beschermen inmiddels talloze biologische, historische en culturele schatten, van de koraalriffen van de Florida Keys tot scheepswrakken in de Grote Meren. De reservaten hebben ook het toerisme flink aangezwengeld.
6. 1972: Red de walvis – Deel I
Met de ‘Marine Mammal Protection Act’ werden walvissen, dolfijnen, zeehonden en lamantijnen in Amerikaanse wateren voortaan streng beschermd tegen de jacht en tegen mishandeling. Met resultaat: hun populaties herstelden zich in de daaropvolgende decennia gestaag, wat leidde tot het ontstaan van een robuuste nieuwe sector: die van het ecotoerisme.
7. 1973: Diversiteit van soorten
Met de baanbrekende ‘Endangered Species Act’ werden kwetsbare planten en dieren voortaan beter beschermd, onder andere via oogstverboden en regelgeving ter bescherming van cruciale habitats. In sommige gevallen werden programma’s voor het fokken in gevangenschap en het herintroduceren van soorten opgestart, in een poging om decennia van slinkende populaties door menselijke activiteiten een halt toe te roepen. Talloze soorten wisten zich daardoor duidelijk te herstellen, van de gervaarlijke spitssnuitkrokodil tot de aaibare Amerikaanse voseekhoorn.
8. 1975: Aanpak van de handel in bedreigde soorten
De CITES-conventie (‘Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora’) werd in 1973 opgesteld en in 1975 geratificeerd. De deelnemende landen kwamen overeen om de illegale handel in bedreigde soorten te bestrijden. Hoewel sindsdien een zwarte markt voor producten als tijgervellen en slagtanden van olifanten is ontstaan, werken de deelnemende landen aan het tegengaan van de smokkel in deze producten.
9. 1974: Veilig(er) drinkwater
Een groeiende ongerustheid over de uitwerking van vervuiling op onze gezondheid en steeds meer wetenschappelijke aandacht voor dit probleem leidden tot de ‘Safe Drinking Water Act’. Hierin zijn een aantal kwaliteitsstandaarden voor alle Amerikaanse drinkwatervoorzieningen vastgelegd.
10. 1974: Loodvrije benzine
In 1974 begon de EPA aan de gefaseerde uitbanning van loodhoudende benzine in de VS, een proces dat in 1995 was voltooid. Het giftige element lood werd oorspronkelijk aan benzine toegevoegd om de motorprestaties te bevorderen, maar wetenschappers ontdekten dat de stof zich in de bodem ophoopte en ook de lucht ernstig vervuilde. Volgens de EPA overleden elk jaar naar schatting vijfduizend Amerikanen aan hartziekten die met loodvergiftiging in verband stonden. Sinds het verbod is de gemiddelde hoeveelheid lood in het bloed van Amerikanen met ruim 75 procent gedaald.
11. 1976: Controle op chemicaliën
Met behulp van de ‘Toxic Substances Control Act’ kon worden toegezien op nieuwe chemicaliën die op de markt werden gebracht. Bestanddelen waarvan bleek dat ze aanzienlijke risico’s voor de gezondheid of het milieu met zich meebrachten, konden nu worden beperkt of verboden. Een opvallende voorbeeld was het verbod op pcb’s (polychloorbifenylen) vanaf 1978. Deze chemicaliën werden in de industrie alom gebruikt, totdat werd ontdekt dat ze kankerverwekkend zijn.
12. 1978: Love Canal – een nationaal schandaal
Nadat honderden inwoners van de modelwijk Love Canal in Niagara Falls, New York, ziek waren geworden door weglekkend afvalwater, kwamen de gevaren van industriële vervuiling in de schijnwerpers te staan. Een plaatselijke ouder, Lois Gibbs, riep de gemeenschap bij elkaar nadat haar zoon ziek was geworden en legde daarmee de basis voor burgerinitiatieven op het gebied van milieubescherming. De wijk werd uiteindelijk afgebroken en de bodem gesaneerd.
13. 1980: Geboorte van het ‘Superfonds’
De verontwaardiging over het Love Canal-incident droeg bij aan het opnemen van een clausule in de ‘Comprehensive Environmental Response, Compensation, and Liability Act’ uit 1980. Deze clausule wordt aangeduid met de term ‘Superfonds’. Het doel van de wet is het schoonmaken van gifbelten en -wijken. De wet geeft de Environmental Protection Agency de mogelijkheid om de kosten te verhalen op de vervuilers. Love Canal was slechts één van honderden ‘gifwijken’ die in het kader van het programma werden schoongemaakt. Talloze plekken wachten nog op bodemsanering.
14. 1980: Uitgestrekte gebieden in Alaska beschermd
Eind 1980 nam het Amerikaanse Congress de ‘Alaska National Interest Lands Conservation Act’ aan en ondertekende Jimmy Carter de wet. Daarmee ontstond een reusachtig stelsel van nationale parken en wildreservaten waarin ruim vierhonderdduizend vierkante kilometer wildernis voor toekomstige generaties wordt beschermd. Tot de hoogtepunten van het stelsel behoren de nationale parken Wrangell-St. Elias, Glacier Bay en Gates of the Arctic.
15. 1982: Red de walvis – Deel II
In 1982 vaardigde de Internationale Walvisvaartcommissie (IWC) eindelijk een wereldwijd moratorium op de walvisvangst uit, als antwoord op ruim tien jaar van protesten en onder druk van wetenschappers. Hoewel walvissen nog altijd illegaal worden gevangen en enkele landen controversiële ‘wetenschappelijke’ vangsten toestaan, betekende het einde van de commerciële walvisvangst een keerpunt voor deze zoogdieren. Veel soorten die op het punt van uitsterven stonden, zijn sindsdien begonnen aan een gestaag herstel.
16. 1986: Biologisch afbreekbare verpakkingen bij McDonalds
In 1986 begon McDonalds biologisch afbreekbare verpakkingen te gebruiken, als respons op de kritiek van milieuactivisten op de bergen piepschuim die zich langs wegen ophoopten en vuilstortplaatsen opvulden. Campagnevoerders vierden het besluit als een grote overwinning en als het begin van een nieuw tijdperk waarin bedrijven – hetzij in samenwerking met activisten, hetzij op eigen initiatief – besluiten hun uitwerking op het milieu te beperken. Het besluit leidde ook tot meer bewustwording bij consumenten over de invloed van hun dagelijkse keuzes op het milieu.
17. 1986: A Civil Action
In 1986 kwam een rechtszaak over watervervuiling in Woburn, Massachusetts, voor de rechter. Voor de gezinnen die het gemeentelijk waterbedrijf hadden aangeklaagd wegens vervuiling die hun kinderen ernstig ziek had gemaakt, viel het uiteindelijke vonnis verschillend uit, maar de beruchte zaak schiep een baanbrekend precedent in de milieuwetgeving en in de publieke opinie. De zaak werd in 1995 vertaald naar het boek (en later de film) A Civil Action.
18. 1987: Red de condor
In 1987 namen wildbiologen het moeilijke besluit om alle 27 nog resterende Californische condors te vangen. Ze zetten een broedprogramma op, dat bijna mislukte door een tragische brand. Maar uiteindelijk slaagden de wetenschappers erin enkele nakomelingen van deze condors met succes in het wild uit te zetten. Samen met maatregelen om de roofvogels in hun inheemse habitat te beschermen, leidde het programma tot een gestaag herstel van de soort, die inmiddels weer ruim vierhonderd vogels telt.
19. 1987: Het dichten van het gat in de ozonlaag
In 1987 kwamen veel landen in de wereld bijeen om het Montrealprotocol te ondertekenen. Hiermee verboden ze een reeks chemicaliën die de beschermde ozonlaag van de aarde aantastte. De bekendste ervan waren de cfk’s of chloorfluorkoolstofverbindingen. Wetenschappers vreesden dat het verlies van de ozonlaag zou kunnen leiden tot een ongekende stijging van het aantal gevallen van huidkanker en tot andere risico’s. Het gat in de ozonlaag wordt inmiddels langzaam kleiner.
20. 1987: Schoner afvalwater
Nadat de vervuiling door afvalwater van de industrie was aangepakt, richtten beleidsmakers zich op een belangrijke oorzaak voor de verslechtering van de drinkwaterkwaliteit: rioolwater. De ‘Water Quality Act’ uit 1987 zette in samenwerking met de staten een rotatiefonds op ter financiering van het verbeteren van waterzuiveringsinstallaties in de hele VS.
21. 1988: Medisch afval aangepakt
Eind jaren tachtig was de publieke opinie geschokt toen enkele stranden waar kinderen speelden, werden overspoeld door grote hoeveelheden medisch afval. Als antwoord daarop werd in 1988 de ‘Medical Waste Tracking Act’ aangenomen, waarmee gezondheidsinstellingen werd verplicht om verantwoord met hun afval om te gaan en ervoor te zorgen dat het op de juiste manier werd afgevoerd.
22. 1989: Het einde van asbest
In 1989 begonnen de VS aan de gefaseerde uitbanning van asbest in talloze producten, nadat er steeds meer bewijs was verzameld voor de stelling dat de stof een zeldzame vorm van longkanker kon veroorzaken. Tot dan toe werd asbest dankzij zijn lage gewicht en brandwerendheid beschouwd als een nieuw supermateriaal.
23. 1990: De lucht klaart op
Hoewel de Clean Air Act al in 1963 was aangenomen, werd de wet in 1990 uitgebreid gemoderniseerd. Hierdoor werd opgetreden tegen zure regen en het gat in de ozonlaag. De wet voorzag ook in een strenger systeem van toezicht op vervuilers en in eisen voor schonere benzine.
24. 1992: De Top van Rio
De ‘VN-conferentie inzake milieu en ontwikkeling’ was een grote bijeenkomst in Rio de Janeiro die de aandacht van de wereld richtte op de belangrijkste milieuproblemen. Het congres bracht talloze regelingen van overheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven voort. In Rio kwamen de landen overeen om gezamenlijk de klimaatverandering tegen te gaan, het gebruik van duurzame energiebronnen te stimuleren en de rechten van inheemse volken te respecteren. Al deze inspanningen werden twintig jaar later nog eens versterkt, toen de VN-landen opnieuw in Rio bijeenkwamen.
25. 1991: Red de bunzing
In 1991 begonnen wetenschappers van de US Fish and Wildlife Service met de herintroductie van de zwartvoetbunzing in het Amerikaanse westen. De soort was in 1979 uitgestorven verklaard, maar later werden enkele tientallen exemplaren aangetroffen, die in een fokprogramma in gevangenschap werden opgenomen. Inmiddels lopen naar schatting weer duizend van deze bunzingen in verschillende wilde populaties rond.
26. 1993: Erin Brockovich wint haar zaak
De vastberaden juridisch medewerkster die later in de naar haar vernoemde film Erin Brockovich werd vereeuwigd, won samen met haar advocatenkantoor Masry & Vititoe een rechtszaak tegen een Californisch energiebedrijf dat werd aangeklaagd wegens vervuiling van het grondwater met een giftige chemische stof. Met een schadevergoeding van 333 miljoen dollar was het de grootste compensatieregeling die ooit bij een juridisch burgerinitiatief werd toegekend.
27. 1993: Het groene bouwen begint
In 1993 werd de Amerikaanse ‘Green Building Council’ opgericht, het startsein voor een revolutie in milieuvriendelijk ontwerpen en bouwen die sindsdien van jaar tot jaar aan kracht wint. Architecten en bouwbedrijven hebben inmiddels grote stappen gezet in het energiezuinig bouwen en in de toepassing van schone energie en duurzame bouwmaterialen.
28. 1993: Bescherming van de biodiversiteit
In 1993 ging het Biodiversiteitsverdrag van kracht, nadat ze door genoeg landen was geratificeerd. De deelnemende landen verplichtten zich tot het beschermen van de biodiversiteit in de wereld. Dit akkoord wordt vaak gezien als de geboorte van de beweging voor duurzame ontwikkeling.
29. 1995: De wolf keert terug
Na generaties van afwezigheid werd de wolf geherintroduceerd in het wereldberoemde natuurpark Yellowstone. De wolven namen al snel hun aloude positie in de voedselketen in, waardoor ze de balans tussen roof- en prooidieren herstelden en zelfs de loop van rivieren veranderden. Ook nu blijft Yellowstone als reservaat en als levend ecologisch laboratorium van cruciaal belang.
30. 1995: Terugkeer van de Amerikaanse zeearend
In 1995 werd de Amerikaanse zeearend van de rode lijst van bedreigde diersoorten gehaald; een testament van de werkzaamheid van milieuwetgeving. Andere wetten beschermen de arend nu nog tegen de jacht.
31. 1997: Eerste klimaatakkoord
In 1997 namen enkele landen (maar niet de VS) het Kyotoprotocol aan. Het akkoord was een eerste serieuze poging van wereldleiders om gecoördineerd actie te ondernemen tegen de opwarming van de aarde.
32. 2000: Revolutie van de hybride auto
Toyota introduceerde de Prius al in 1997 in Japan, maar het model kwam pas in 2000 naar de VS. De hightech-auto was voor veel automobilisten een eerste kennismaking met hybride aandrijving en droeg bij aan het streven naar efficiënter brandstofgebruik. Binnen enkele jaren bood vrijwel elke autofabrikant hybride modellen aan.
33. 2000: Groene bewustwording
Toen het vorige millennium ten einde liep, bereikte het milieubewustzijn een ongekende hoogte. Na decennia aan bewustwordingscampagnes en acties van milieuactivisten konden weinig politici of bedrijven het milieu nog openlijk negeren.
34. 2001: Bescherming voor wildernissen
In januari 2001 nam de US Forest Service de ‘Roadless Area Conservation Rule’ aan, waarmee ruim 236.000 km2 aan ongerept bos en grasland werd beschermd tegen vrijwel alle wegenbouw en houtkap. Voor de industrie geldt de regulering nog altijd als controversieel, maar natuurbeschermers prijzen de regeling.
35. 2002: Californië zet in op schone energie
In 2002 nam Californië de nieuwe en vooruitstrevende ‘Renewable Portfolio Standard’ aan, ter stimulering van de duurzame energiesector. Na een reeks aanpassingen verplicht de standaard Californische energiebedrijven nu om in 2030 de helft van hun elektriciteitsproductie uit duurzame energie op te wekken. Veel andere staten hebben soortgelijke standaarden aangenomen, hoewel die van Californië de meest ambitieuze blijft.
36. 2002: Cradle to Cradle
Het boek Cradle to Cradle van William McDonough en Michael Braungart droeg bij aan de introductie van het concept ‘biomimetica’. Hiermee kwam een nieuwe trend – het duurzaam herformuleren van alle door de mens bedachte processen – op gang. De beweging streeft ernaar processen beter op de natuur aan te laten sluiten, zoals het idee dat afval niet bestaat maar dat alles kan worden hergebruikt.
37. 2003: Elektrische auto’s worden cool
Elon Musk richtte in 2003 Tesla Motors op en maakte elektrische auto’s weer tot het nieuwste van het nieuwste (nadat ze een eeuw lang nauwelijks serieus waren genomen). Ook andere fabrikanten meldden zich met een nieuwe ronde van investeringen – een belangrijke stap voorwaarts voor een technologie die volgens veel commentatoren een zegen voor het milieu is.
38. 2006: An Inconvenient Truth
Of je er nu van onder de indruk was of er niets van moest hebben, Al Gore’s documentaire An Inconvenient Truth zorgde er mede voor dat het grote publiek zich bewust werd van de gevaren van klimaatverandering.
39. 2006: Participerende vissers
In 2006 begonnen de VS de commerciële visvangst te reguleren volgens vangstquota. Het was een poging om vissers tot partners in het natuurbehoud te maken, in plaats van tegenstanders. Het idee is dat iedere visser een percentage van de totale vangst krijgt toegewezen. Dus hoe meer vis wordt gevangen, des te meer kan de individuele visser profiteren. Hierdoor krijgen milieumaatregelen meer steun onder vissers en wordt het herstel van veel overbeviste visgronden ersneld.
40. 2007: Energie-efficiëntie
De ‘Energy Independence and Security Act’ introduceerde strengere regels voor zuinig brandstofgebruik, waaronder de gefaseerde invoering van standaarden voor SUV’s en zelfs voor grote commerciële voertuigen. Autofabrikanten hadden jarenlang gevochten tegen de strengere regels, maar werkten uiteindelijk samen met de Amerikaanse regering om aan deze standaarden te voldoen.
41. 2007: Aandacht voor voetgangers
‘Walk Score’, dat in 2007 in het leven werd geroepen, waardeert steden, wijken en voorzieningen op hun ‘voetgangersvriendelijkheid’. Het bedrijf wil de bewustwording omtrent de groeiende wandel- en fietsbeweging stimuleren. Het doel: mensen ertoe bewegen minder vaak in de auto te stappen en hun gemeenschap leefbaarder te maken.
42. 2007: Groene ‘Big Apple’
De New Yorkse burgemeester Michael Bloomberg lanceerde in 2007 het PlaNYC, een alomvattend programma om de afdruk van de stad op de planeet te beperken. Het plan omvatte ambitieuze doelstellingen, zoals het streven om helemaal geen afval meer te produceren (‘zero waste’) door hergebruik en compostering. Veel andere steden in de wereld hebben soortgelijke plannen aangekondigd.
43. 2009: Reusachtig zeereservaat
In 2009 creëerde George W. Bush het ‘Pacific Remote Islands Marine National Monument’, waarin enkele van de meest ongerepte wateren op aarde worden beschermd. Barack Obama vergrootte het zeereservaat verder waardoor het inmiddels 1,3 miljoen km2 beslaat – bijna driemaal zo groot als de staat Californië. Het reservaat beschermt onder meer inheemse soorten koraal, vissen, zeeschildpadden en walvissen.
44. 2010: Bescherming van de Atlantische kust
In 2010 kondigde het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken tot 2017 een moratorium aan op alle olie- en gasboringen in federale wateren voor de Atlantische kust. Het was de laatste van een reeks maatregelen om projectontwikkelingen in ecologisch kwetsbare Amerikaanse kustgebieden aan banden te leggen.
45. 2012: Storende stuwdammen
In 2012 werd de Elwha-stuwdam in de staat Washington afgebroken, waardoor een wilde rivier weer ongestoord naar het Olympic National Park kon stromen. Het was waarschijnlijk de meest in het oog springende verwijdering van een stuwdam. Een groeiende beweging streeft naar het herstel van de natuurlijke loop van rivieren en naar de terugkeer van paaiende zalmpopulaties.
46. 2015: Klimaatakkoord van Parijs
Eind 2015 spraken de landen van de wereld in Parijs af om de opwarming van de aarde te beperken. Het akkoord verplicht elk land de CO2-uitstoot volgens specifieke afspraken te verlagen. Milieuactivisten zijn gematigd optimistisch en hopen dat het akkoord een keerpunt zal blijken.
47. 2016: 171 landen ondertekenen het klimaatakkoord van Parijs
Op 22 april 2016, de 46e Earth Day, ondertekenen 171 landen het klimaatakkoord van Parijs. De Nederlandse staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Sharon Dijksma is namens alle landen van de Europese Unie aanwezig bij de ondertekening in het hoofdkantoor van de VN in New York.
