Griezelig, glad, glibberig, glorieus: een kijkje in de fascinerende wereld van kwallen

Deze schijfkwallen rusten ’s nachts in diepere wateren en voeden zich overdag bij het wateroppervlak met plankton. Van alle zeedieren met een geleiachtig lichaam komen we schijfkwallen het vaakst tegen op het strand. (Chrysaora fuscescens - diameter tot 20 cm - gefotografeerd in een bassin met een vlakke voor- en achterkant in het Kamo Aquarium in Tsuruoka, Japan)

De ‘bloemhoed’, zoals zijn vertaalde Engelse naam luidt, is ene hydroïdpoliep die er even fraai als bedreigend uitziet. Op de zeebodem lokt hij vissen met zijn wuivende tentakels, om ze vervolgens te steken en op te eten. (Olindias formosus – diameter 10 cm)

Mensen eten kanonskogelkwallen vooral in Azië, bijvoorbeeld in een salade. Ze hebben een vrij gespierd scherm dat ze samentrekken om zich voort te bewegen. Deze exemplaren zijn al wat ouder, hun scherm is enigszins ingevallen. Ook voor de kust van Noord- en Zuid-Amerika wordt de laatste tijd op deze kwal gevist. (Stomolophus meleagris – diameter 7 cm)

Een schijfkwal begint als poliep op een rots. Hij plant zich ongeslachtelijk voort via strobilatie: op sneeuwvlokken lijkende klonen snoeren zich af. Stroming voert de kloontjes mee, en ze groeien uit tot de kwallen met tentakels. Deze worden drijvens bevrucht en storten dan larfachtige poliepen uit over de zeebodem. De hier afgebeelde poliepen zijn oorkwallen, die veel voorkomen (Aurelia coerulea – diameter ‘sneeuwvlokkloon’ 3 mm)

Schijfwkallen komen over de hele wereld voor. De rand van trilhaartjes brengt voedsel (overwegend plankton) naar de mond. De kleur van de kwallen varieert met het voedsel dat ze eten. (Aurelia sp. Grootste afgebeelde exemplaar heeft een diameter van 17 cm.)

Ribkwallen zijn vermoedelijk de oudste dieren op aarde. Ze hebben een zenuwstelsel en – hier keken onderzoekers echt van op – twee kleine anussen. Ze zijn niet verwant aan schijfkwallen, die poepen door hun mond. Ribkwallen bewegen zich voort dankzij acht ‘ribben’ van trilhaartjes die fungeren als peddels. In de jaren ’80 zakte op de Zwarte Zee de visserij in door een overvloed aan ribkwallen. (Beroe abyssicola – 12 cm lang)

Deze schijfkwal, die leeft in baaien en lagunen in de Grote Oceaan, zit overdag net onder het wateroppervlak, want de algen in hun lichaam hebben zonlicht nodig. Deze ‘symbionten’ zijn niet hun enige voedselbron. Hun grillige armen zijn bezet met netelcellen en mondjes die dierlijk plankton verorberen. (Mastigias papua – het grootste exemplaar is hier 8 cm in doorsnee)

‘Onsterflijke kwal’ (Turritopsis dohrnii), hier afgebeeld in een waterdruppel, slaat de dood over: hij verandert terug in een poliep. Hoe is nog onduidelijk.

Jaarlijks consumeren mensen wereldwijd ruim 750.000 ton kwallen. Kwallen als deze maken een derde daarvan uit. De stevige tentakels zijn geheel bezet met opgerold neteldraad, dat met gif gevulde naaldjes kan afvuren op slachtoffers, zoals vissers. Maar gedroogd of gekookt is de kwal prima te eten. (Rhopilema sp. – diameter 5 cm)