Meer dan vijftig jaar lang stond Antonis Kampourakis bij het krieken van de dag op, trok zijn zwemvliezen aan, zette zijn duikbril op en nam een diepe duik in de Egeïsche Zee. Waarom? Om de kostbare zeesponzen te oogsten waarop de economie van het Griekse eiland Kalymnos al eeuwen dreef.
Hij is slechts een van de vele eilandbewoners die banden hebben met dit traditionele vak, dat binnen families van generatie op generatie werd overgeleverd. Toen de lokale populatie zeesponzen in 1986 door een rampzalige ziekte werd weggevaagd, werden veel eilanders van hun bron van inkomsten beroofd.
Maar toen deed zich een nieuwe gelegenheid voor, ditmaal gericht op het berglandschap van het eiland, dat is doorspekt met diepe ravijnen, druipsteengrotten, scherpe kalkstenen kammen en adembenemende uitzichten vanaf de bergtoppen.
Het kale maar pittoreske Kalymnos, dat deel uitmaakt van de eilandengroep Dodekanesos, is inmiddels uitgegroeid tot een van de belangrijkste bestemmingen voor klimmers, die een sport beoefenen waarbij klimroutes van vaste zekeringspunten zijn voorzien. De klimsport heeft de plaatselijke economie nieuw leven ingeblazen en trekt zowel amateursporters als topklimmers. En dit jaar staat het sportklimmen als nieuwe Olympische discipline internationaal in het zonnetje.
Cultuur van de zee
De bevolking van Kalymnos begon aan het begin van de negentiende eeuw met het oogsten van zeesponzen – een activiteit die al in de achtste eeuw v. Chr. in de epossen van Homerus wordt vermeld. De sponsvissers waren legendarisch, omdat ze met behulp van vindingrijke maar gevaarlijke duiktechnieken – van naakt vrijduiken met behulp van een marmergewicht tot het ademhalen door een lange slang die naar de oppervlakte liep – diepten van meer dan 75 meter wisten te bereiken.
“Hoewel het werk zwaar en gevaarlijk was, was het voor mij een speeltuin. Ik kon niet wachten totdat de zon opkwam en ik weer de zee in kon duiken,” zegt de 80-jarige Kampourakis, die model heeft gestaan voor een plaatselijk standbeeld ter ere van de sponsduikers. “Ruim vijftig jaar lang heb ik naar sponzen gedoken, met soms wel duizend duiken op een dag (...). Maar ik had een goed inkomen, heb zes dochters grootgebracht en kon huizen voor hun gezinnen kopen,” zegt hij.
Terwijl de eilanders naar sponzen doken, verkochten kooplieden het ‘Kalymnische goud’ op markten in de hele regio. “Er voeren destijds 200 tot 250 sponsboten op de Egeïsche en oostelijke Middellandse Zee,” zegt sponshandelaar Nikolas Papachatzis. “Nu zijn er nog maar een paar over.”
Door een combinatie van tientallen jaren van intensieve oogst, de ziekte waardoor de sponzen in de jaren tachtig werden getroffen en de toename van het aantal extreme weersgebeurtenissen sinds de jaren negentig is het sponsduiken rond het eiland vrijwel verdwenen.
Rond Kalymnos zijn sponzen schaars geworden, maar verrassend genoeg bloeit de handel in het natuurproduct nog volop op het eiland. Vanwege de knowhow van de eilanders worden veel sponzen van elders op Kalymnos verwerkt en verhandeld.
“Alles gebeurt met de hand, spons voor spons; wassen, schoonmaken, bijsnijden,” zegt Papachatzis. Kalymnos is goed voor tachtig procent van de wereldwijde export van natuursponzen en het eiland importeert sponzen uit tropische wateren om aan de vraag te voldoen. “Maar een Mediterrane spons is van ongeëvenaarde kwaliteit en gaat tien jaar mee,” zegt hij.
Nu er wereldwijd wordt geprobeerd om het gebruik van plastic terug te dringen, zouden natuursponzen een duurzaam alternatief voor kunstsponzen kunnen zijn. Maar dan zal er wel zorgvuldig omgesprongen moeten worden met de resterende sponspopulaties in de wereld, zegt Thanos Dailianis, zeebioloog aan het Griekse onderzoeksinstituut HCMR (Hellenic Centre for Marine Research).
“Voor het voortbestaan van de sponsvisserij is het van cruciaal belang om goede beheersprogramma’s op te zetten en duurzame praktijken in te voeren,” zegt hij. “Gebleken is dat het afsnijden van een deel van de spons, in plaats van de hele spons van zijn ondergrond te verwijderen, een goede manier is om de impact van het oogsten tot een minimum te beperken. Op deze manier kan het sponsgedeelte weer aangroeien.” Dailianis pleit er ook voor om beschermde zones in te stellen, want zulke reservaten “kunnen belangrijke voordelen op lange termijn hebben, omdat ze uitgeputte zones weer van verse sponzen kunnen voorzien.”
Opkomst van het sportklimmen
Terwijl de traditionele sponsvisserij langzaam verdween, profiteerde de economie van Kalymnos van de opkomst van een heel ander soort activiteit. Langs de hele kust van het eiland verrijzen steile, oranjekleurige klippen uit zee – spectaculaire rotsformaties die voor de Italiaanse klimmer Andrea di Bari een openbaring waren toen hij in 1996 op Kalymnos vakantie vierde. Verrukt door de goede kwaliteit van de rotsen, keerde hij het jaar daarop met een aantal collega-klimmers terug naar het eiland, waar de sporters 43 klimroutes aanlegden.
De foto’s die Andrea di Gallo publiceerde, trokken de aandacht van andere sportklimmers, waarna Aris Theodoropoulos, berggids, kliminstructeur en schrijver van het Kalymnos Climbing Guidebook, in samenwerking met de gemeente begon te werken aan het vestigen van Kalymnos als bonafide klimbestemming.
“In 1999 zagen we een paar rare types met een heleboel uitrusting aan de klippen hangen,” vertelt George Hatzismalis, hoofd van het plaatselijk toerismebureau. “Al snel begonnen we te onderzoeken welke voorzieningen we konden aanbrengen om de sport hier verder te ontwikkelen: het aanleggen en onderhouden van nieuwe routes en het organiseren van een sportklimfestival.”
Het eerste festival vond plaats in 2000 en sindsdien is het evenement dertien keer op Kalymnos gehouden. Daarbij werden de moeilijkste routes door de grootste namen uit de sport bedwongen en nieuwe routes aangelegd. Tegenwoordig zijn er op het eiland negentig klimsectoren en in totaal 3900 routes, vooral enkelvoudige ‘pitches’ (gedeelten die met één klimtouw beklommen kunnen worden) met moeilijkheidsgraden van 4c tot 9a (van beginner tot pro). Op het naburige eiland Telendos zijn nog eens zeven sectoren en achthonderd routes te vinden, waaronder enkele meervoudige pitches.
“Het aantal klimsporters hier blijft voortdurend groeien,” zegt Lucas Dourdourekas, voorzitter van het Reddingsteam Kalymnos (dat uit vrijwilligers bestaat) en zelf topklimmer en instructeur. De combinatie van “die enorme loodrechte rotswanden, de overhangende klippen, de routes met vingergrepen, de grote variëteit, het feit dat de routes allemaal dichtbij elkaar liggen (...) en natuurlijk het spectaculaire uitzicht op zee als je hier klimt – dat alles is absoluut geweldig,” zegt hij.
Maar sportklimmers die Kalymnos bezoeken, hoeven niet doorgewinterde klimgeiten te zijn. Er zijn ook genoeg toegankelijke routes, die geschikt zijn voor minder gevorderde klimmers en andere avontuurlijk ingestelde reizigers, van adrenalinejunkies tot rustiger amateurs en ook gezinnen.
“Kalymnos is geweldig voor recreatief klimmen en heel geschikt voor beginners,” zei de Amerikaanse topklimmer Alex Honnold eerder in gesprek met National Geographic. “Ze hebben daar enorme druipsteengrotten en heel fraai gevormde kalksteenformaties, maar als je wil kun je na afloop in zee gaan zwemmen. Het is daar echt heel mooi.”
Het voorjaar en de herfst zijn de beste klimseizoenen, maar het weer op het eiland is het hele jaar door aangenaam. “De opkomst van het sportklimmen heeft hier geleid tot een verlenging van het toerismeseizoen, van drie à vier tot minstens acht maanden, met alle voordelen voor de plaatselijke bevolking van dien,” zegt Nikolaos Tsagkaris, voorzitter van de horecavereniging op Kalymnos.
Gemiddeld wordt het eiland elk jaar door zo’n 12.000 klimmers bezocht, die er hun vaardigheden en uithoudingsvermogen komen testen. Sommigen hebben huizen op het eiland gekocht, terwijl anderen er de coronavirus-pandemie hebben uitgezeten. “De band tussen de klimmers en de plaatselijke bevolking is hecht,” zegt Hatzismalis. “Er zijn persoonlijke relaties gegroeid; deze bezoekers zijn geen vreemden.” Kalymnos is ook een populaire vakantiebestemming voor niet-klimmers geworden, die er komen vissen, duiken en zwemmen.
Duurzaam toerisme?
Hoewel de zee als vanouds de belangrijkste rol in het eilandleven speelt, lijken de grillige klippen een blijvende aantrekkingskracht te hebben, vooral nu er door de pandemie meer aandacht is voor reisbestemmingen met een veelheid aan mogelijkheden voor buitenactiviteiten.
“Onze bergen, die door hun ontoegankelijkheid en onvruchtbaarheid ooit een vloek voor de eilanders waren, zijn nu onze zegen geworden,” zegt burgemeester Dimitris Diakomichalis. “Het is ons streven om ze op alle mogelijke manieren te gebruiken, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van wandel- en fietsroutes.”
Op het gebied van sportklimmen staat Kalymnos inmiddels internationaal op de kaart, maar om het natuurlijke erfgoed van het eiland te beschermen zal het toerisme er op duurzame wijze ingericht moeten worden. In 2018 werd op Kalymnos het ‘Nieuwe Routeprotocol’ ingevoerd om de ongebreidelde uitbreiding van routes te voorkomen, de veiligheid te verbeteren en de negatieve gevolgen voor het milieu tot een minimum te beperken.
“We hebben geen ingrepen in het natuurlijke milieu gedaan en de klimmers zijn milieubewuste mensen en waarderen het ongerepte landschap,” zegt Hatzismalis. “Zo lang ze plekken van archeologisch belang en oeroude formaties als de Grande Grotta respecteren,” zullen zich volgens hem geen problemen voordoen.
Nu de internationale toeristen beginnen terug te keren, geloven velen op Kalymnos in een stralende toekomst voor het sportklimmen – en misschien voor andere activiteiten – op het eiland. “Als we bestaande en toekomstige routes met zorg beheren en onderhouden, kan dat een model zijn voor andere bestemmingen,” zegt Dourdourekas.
Maria Atmatzidou woont in Athene en schrijft over reizen en archeologie. Eerder was ze hoofdredactrice van de Griekse tijdschriftedities van National Geographic en National Geographic Kids. Volg haar op Instagram.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
