National Geographic staat de hele maand juni in het teken van #STOPMETPLASTIC. Zo vestigen we de aandacht op de plasticsoep in oceanen en het overmatige gebruik van wegwerpplastic. Lees meer over wat jijzelf kunt doen om het gebruik van wegwerpplastic te verminderen.
Dankzij cycloon Gita is de zee onrustig en beuken de golven tegen de dubbele romp van onze traditionele Polynesische zeilboot, of waka in de taal van de Maori’s. Aan boord van de waka Te Matau a Maui zijn twaalf bemanningsleden van de Maori-gemeenschap en drie wetenschappers, onder wie ikzelf, die langs de oostkust van het Noordereiland van Nieuw-Zeeland naar de hoofdstad Wellington varen om daar deel te nemen aan de internationale Waka Odyssey– maar cycloon Gita gooit roet in het eten.
We maken deel uit van een vloot van waka’s – waaronder een boot die helemaal uit het ruim 3200 kilometer verderop gelegen Samoa komt – om aandacht te vragen voor het belang van de zeevaart in de Polynesische cultuur. Maar Polynesische zeevaartorganisaties lopen ook steeds vaker voorop in milieukwesties, van overbevissing en klimaatverandering tot plasticvervuiling. Hier in Nieuw-Zeeland ben ik actief in de Pure Tour, die de hoeveelheid plastic in onze kustwateren documenteert en op het hele Noordereiland lessen over afvalvrije oplossingen verzorgt, waarbij we uitgaan van inheemse kennis als leidraad voor het natuurbehoud. Voor mij is deze reis op een waka een gelegenheid om samen met Maori-milieubeschermers de vervuiling door microplastic te bestuderen.
Ik leid het wetenschappelijk onderzoek van het in Los Angeles gevestigde 5 Gyres Institute, een organisatie die ik tien jaar geleden samen met anderen heb opgericht om het probleem van de plasticvervuiling in de wereldzeeën te bestuderen en op te lossen.
Met het Engelse woord ‘gyres’ worden wervelingen in de wereldzeeën aangeduid die boven en onder de evenaar hele oceaanregio’s beslaan. Zo circuleert de Noord-Pacifische Subtropische Werveling in een vijf à zes jaar durende lus van Japan tot aan de kust van Californië, waar hij afbuigt naar het zuiden en dan langs Hawaï weer terug naar Japan stroomt.
Op mijn vele reizen over de vijf subtropische wervelingen in de wereld heb ik de uitwerking van de plasticvervuiling op het zeeleven met eigen ogen kunnen aanschouwen. In 2015 publiceerden we de eerste wereldwijde schatting van de hoeveelheid drijvend plasticafval: ruim een kwart miljoen ton. Meer dan negentig procent van de plasticfragmenten zijn kleiner dan een rijstkorreltje, waardoor de vervuiling meer is te vergelijken met een smog van microplastic dan een tastbare massa. Het voorkomen van het probleem begint veel vroeger in de keten van oorzaak en gevolg, wanneer bedrijven besluiten nemen over de producten en verpakkingen die ze op de markt brengen en de consumenten kiezen wat ze willen kopen. Als we wegwerpplastic als plastic boodschappentasjes en rietjes zouden uitbannen, zou dat blijvende resultaten opleveren.
Maar nu, aan boord van de Te Matau a Maui, draait het allemaal om de cycloon en de veiligheid van de bemanning. Met tegenzin wenden we het steven en keren we terug naar de haven van Napier.
Ondanks deze tegenslag heeft het wetenschappelijke werk resultaten opgeleverd. Met een sleepnet – een soort mantarog van aluminium, met drijvende vleugels en een bek van zestig centimeter breed – hebben we microplastic uit het oppervlaktewater gezeefd. Het zeefdoek is fijner dan het weefsel van het gemiddelde T-shirt. Tot dusver hebben we vijftien watermonsters genomen, die evenals duizenden andere watermonsters die we overal ter wereld hebben genomen, een caleidoscopische verzameling van veelkleurige plasticconfetti opleveren, tussen natuurlijk materiaal als drijvende zaadjes, insecten en zoöplankton. We trekken het sleepnet langzaam genoeg voort om zelfs de kleinste visjes de gelegenheid te geven uit het net weg te zwemmen. De concentratie plastic wordt dichter naarmate we in de buurt van steden komen, waar veel plastic tassen, rietjes, flessen en bekertjes onbedoeld in zee belanden.
De Pure Tour werd opgezet door Tina Ngata, die bekendstaat als de ‘Anti-plastic Maori’. Ze is een krachtige vrouw die opkomt voor milieubehoud en de rechten van de inheemse bevolking van Nieuw-Zeeland. Tot haar traditionele vorm van inkttatoeages – Tā moko– behoren tekeningen van twee walvissen die van haar mondhoeken naar haar kin lopen. Toen ik haar naar de moko-afbeeldingen vroeg, vertelde ze me een verhaal: “Een paar maanden geleden zijn we met een schip de zee opgegaan om te protesteren tegen een enorm exploratieschip, dat op zoek naar onontdekte olievoorraden seismische diepzeetests uitvoerde. We lieten het schip weten dat ze weliswaar toestemming van de overheid hadden, maar niet de toestemming van de Maori, dat ze niet welkom waren in ons gebied en dat ze op verder verzet konden rekenen.” Ze zegt dat ze tegen de exploraties protesteerde namens “de walvissen, dolfijnen en alle dieren die onder de golven leven – onze whanau(familie) in de oceaan.”
Polynesische culturen onderhouden nauwe banden met andere levensvormen en met elkaar. Zeevarende gemeenschappen maakten gebruik van vergevorderde kennis over navigatie aan de hand van de sterren, patronen van dierentrekken en de wind en de golven om over enorme stukken oceaan te kunnen reizen. Zoals Lavatai Lauaki Afifimailagi, een ouderling van de Samoan Voyaging Society, voor het vertrek van de waka-vloot tegen de bemanningen zei: “Ook al worden onze eilanden door vele kilometers oceaan van elkaar gescheiden, we zijn allemaal Polynesiërs.”
Maar de oceaan die heel Oceanië onderling verbindt, is vervuild met plastic. Uit het door ons gepubliceerde onderzoek blijkt dat alleen al in de Stille Oceaan honderdduizend ton plastic drijft, dat uiteindelijk ver van de bron op kusten aanspoelt. In 2017 vonden onderzoekers een aangespoelde viskrat op Rapa Nui (Paaseiland), ruim 6400 kilometer van de plek in de Stille Zuidzeewaar het afval in zee was beland.
In heel Aotearoa (de Maori-naam voor Nieuw-Zeeland) worden oplossingen bedacht. De Pure Tour begon met een bezoek aan het project ‘Xtreme Zero Waste’ in het plaatsje Raglan, aan de westkust van het Noordereiland. Het project omvat een grote berg compost, lange rijen emmers vol wormen, een reparatiewerkplaats voor gereedschappen en meubels, een inzamelplek voor hout en metaal, een bibliotheek met tweedehands boeken, een kringloopcentrum en een werkplaats voor het recyclen van glas, metaal, papier en plastic. De schaal waarop het bedrijf op efficiënte wijze werkt, leidde enkele jaren geleden tot de sluiting van een plaatselijke vuilnisbelt, en nu is de organisatie een voorbeeld voor andere projecten.
Ook andere eilanden omarmen de filosofie van de afvalvrije economie. Op Rapa Nui kunnen toeristen hun herbruikbare waterflesjes op het hele eiland bij waterstations bijvullen. Op Hawaï is een wet in behandeling die het gebruik van etensbakjes van piepschuim moet verbieden. De filosofie van de afvalvrije economie is ook op individuen van toepassing. Reizen zonder veel bagage en plastic is daarbij essentieel. Het beste advies? Gebruik herbruikbare spullen en zoek alternatieven voor plastic.
Een paar dagen na de Waka Odyssey kwamen Polynesische zeevaarders bijeen op de kade van Wellington en stelden zich op achter een spandoek met daarop de tekst ‘Ban the Bag’. Met een petitie die door 65.000 burgers was ondertekend en waarin wordt gevraagd om een landelijk verbod op het gebruik van wegwerptasjes, trokken ze naar het Nieuw-Zeelandse Parlement. Op de trappen van het Parlementsgebouw stond ik naast de Samoaanse voorman Afifimailagi. Hij overzag de menigte en zei: “We zijn allemaal reizigers. Wat je met je meeneemt en wat je achterlaat, zal bepalen wie je bent.”
Marcus Eriksen is milieuwetenschapper en -activist en medeoprichter van de organisatie 5 Gyres Institute, die onderzoek doet naar de plasticvervuiling van de wereldzeeën.
