Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in National Geographic Magazine, Editie 11, 2021.
'De wereld is zo complex geworden dat we vaak niet meer begrijpen hoe alles met elkaar samenhangt. Ik probeer die complexe netwerken inzichtelijk te maken,’ zegt Elco Koks. Als wetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam onderzoekt hij wat er gebeurt als infrastructuur faalt. ‘Als één schakel uitvalt, wat zijn dan de maatschappelijke en economische gevolgen? We weten vaak vrij goed wat de schade aan objecten is, maar de maatschappelijke ontwrichting, daar moeten we nog veel over leren.’
Als voorbeeld noemt hij de Ever Given, het containerschip dat eerder dit jaar vastliep in het Suezkanaal. Zes dagen lang blokkeerde het vaartuig een belangrijke internationale handelsroute, met alle gevolgen van dien. Als zoiets gebeurt, dan vindt er een domino- of ‘cascade’-effect plaats dat ontelbare systemen en personen raakt, aldus Koks. ‘Zo sprak ik in Kampen een fietsenmaker die vanwege de hogere containerprijzen de prijzen van zijn fietsen moest opkrikken.’
Voor zijn onderzoek naar falende infrastructuur richt Koks zich niet specifiek op containerschepen, maar op klimaatextremen. ‘De kans op zulke extremen neemt toe, waardoor de infrastructuur kwetsbaarder wordt,’ legt hij uit. ‘Infrastructuur bouwen we vaak met het idee dat deze vijftig tot honderd jaar meegaat. Maar de standaarden die we nu hanteren, volstaan over vijftig jaar misschien niet meer. Daarom moeten we bij de aanleg van infrastructuur verre toekomstscenario’s in acht nemen.’
Als we naar de toekomst kijken, lijkt klimaatverandering een onontkoombare factor. Het recentste klimaatrapport liegt er niet om: de meeste regio’s krijgen vaker te maken met hittegolven en extreme neerslag, de zeespiegel stijgt, orkanen worden krachtiger. Wat dit betekent voor de infrastructuur, is nog amper onderzocht, zegt Koks. ‘Neem orkaan Ida in de Verenigde Staten. Ziekenhuizen waren niet geëvacueerd omdat er in andere regio’s niet genoeg plek was voor coronapatiënten, en in heel New Orleans lag de stroom eruit. Het kan weken of zelfs maanden duren voordat alles is hersteld.’
Elk gebied op aarde heeft zo zijn eigen kwetsbaarheden. Koks toont een wereldkaart waarop met kleuren is aangegeven welk soort natuurramp per gebied het grootste risico vormt. Hier en daar zijn dat aardbevingen, en een aantal kustgebieden kampt met orkanen, maar voor het merendeel van de wereld bestaat de grootste dreiging uit overstromingen.
Lees ook: Groen vliegen, luchtfietserij? De zwaartekrachtkwestie
‘Omdat onze dijken zo sterk zijn, werd in Nederland en België lange tijd aangenomen dat overstromingen hier niet of nauwelijks meer zullen plaatsvinden,’ zegt Koks. ‘Dat begint nu langzaamaan te veranderen. Bij rivieren en aan de kust zijn we over het algemeen goed beschermd, maar tegen extreme neerslag is die bescherming niet altijd opgewassen – dat bleek maar weer toen afgelopen zomer delen van Nederland, België en Duitsland overstroomden. Daarom moeten we ook hier nadenken over hoe we het gebied beter kunnen inrichten. Kunnen elektriciteitskastjes bijvoorbeeld zo worden gemaakt dat ze meer water aankunnen, of plaatsen we ze hoger?’
Om een antwoord te vinden op zulke vragen, moet Koks ten eerste de bestaande infrastructuur in kaart brengen. Dat is al een flinke taak, benadrukt de onderzoeker. ‘Waar zijn bijvoorbeeld de elektriciteitsleidingen en -stations? De netwerkbeheerder weet dat vaak wel, maar daarbuiten heeft niemand zicht op hoe zo’n netwerk in elkaar zit. Daardoor blijven mogelijke pijnpunten buiten beeld.’ Als hij het netwerk heeft geïnventariseerd, gaat de wetenschapper op zoek naar zwakke schakels. In computermodellen laat hij simulaties van natuurrampen los op de infrastructuur. Zo analyseerde hij het wegen-netwerk van elk land ter wereld om de kwetsbaarste systemen bloot te leggen. ‘Bhutan heeft bijvoorbeeld één grote weg door de vallei in het midden van het land, met enkele zijtakken. Als er iets gebeurt op die ene weg, dan is algauw een kwart van het land niet meer bereikbaar.’
De meeste problemen doen zich voor in armere gebieden. ‘Het is duidelijk dat kwetsbaren in de samenleving onevenredig hard geraakt worden als er iets misgaat,’ zegt Koks.
In samenwerking met de Wereldbank stelt de onderzoeker modellen op voor beleidsmakers in Argentinië en Tanzania. ‘In die landen is veel winst te behalen. Als daar één weg of brug uitvalt, is er vaak een omreistijd van meerdere uren om bij het volgende ziekenhuis te komen. Daarom proberen we met het onderzoek niet alleen te kijken naar welvaart, maar ook naar welzijn.
Vroeger berekenden de modellen vooral financiële schade. ‘De grootste gevolgen vond je dan altijd op plekken waar de gebouwen het meest waard waren. Maar als je kijkt naar de impact op welzijn, dan zijn de plekken waar de meeste financiële schade is, niet per se de gebieden die we moeten beschermen. Schade in euro’s is makkelijk te meten, maar iets als welzijn is lastiger in cijfers uit te drukken. Als we de impact meten in relatie tot lokale inkomensniveaus, dan krijgen we totaal andere inzichten.’
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in National Geographic Magazine, Editie 11, 2021.
