Iemand zit in een overvolle bus op weg naar zijn werk en moet hoesten. Als hij of zij het griepvirus heeft, zou dat het begin van een ramp kunnen zijn.

Het influenzavirus (onzichtbaar voor het blote oog) is een van de meest verbreide en hardnekkigste bacillen op aarde. Het plant zich in de lucht voort en één stam is in staat om zich in een paar maanden over de hele aardbol te verspreiden.

In een onlangs verschenen rapport van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) werd bevestigd wat ze in ziekenhuizen al wisten: dat het griepseizoen van 2017/2018 zwaar uitvalt.

Van elke 100.000 ziekenhuisopnamen die in de eerste week van januari in de VS plaatsvonden, waren er 22,7 te wijten aan de griep. Volgens de CDC was dat cijfer tweemaal zo hoog als de week ervóór. In het zware griepseizoen van 2014/2015 bereikte het aantal ziekenhuisopnamen voor de griep 29,9 op elke 100.000.

In een telefonische persconferentie op 12 januari zei dokter Dan Jernigan, directeur van de influenza-afdeling van het CDC, dat de griep zich over de hele continentale VS heeft verspreid. Ook in het Verenigd Koninkrijk is het aantal griepgevallen omhoog geschoten en hetzelfde patroon was te zien tijdens het griepseizoen in Australië.

National Geographic sprak met drie experts en vroeg hen waarom de griepgolf dit jaar uniek is.

Hoe erg is deze griep?

Het winterseizoen dat in 2017 begon en in 2018 afloopt, “valt ongetwijfeld in een slecht jaar”, zegt Anthony Fauci, directeur van het National Institute of Allergy and Infectious Disease van de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH).

“Griepgolven zijn elk jaar erg, dus er bestaan eigenlijk geen milde griepseizoenen,” zei Jernigan over de telefoon.

Lone Simonsen, epidemiologe aan de George Washington University, neemt een wat gematigder standpunt in. “Het lijkt tot nu toe op een gemiddeld seizoen, maar het duurt nog een paar weken voordat we de definitieve balans kunnen opmaken,” zegt zij.

De CDC meet elke week het aantal ziekenhuisopnamen en ziektegevallen, en de laatste historisch zware griepgolf vond plaats in de eerste weken van 2015. Daarbij moeten we wel bedenken dat de gemeten griepcijfers bijna elk jaar hoger liggen dan de drempelwaarde van het CDC voor een echte epidemie.

De cijfers van dit jaar hebben nog niet het niveau bereikt van drie jaar geleden, maar we bevinden ons in het midden van het griepseizoen en de huidige trend wijst erop dat het nog erger kan worden.

Waarom is de griep zo zwaar?

De griepgolf van dit seizoen kan op drie manieren worden verklaard, zegt Fauci.

Ten eerste gaat het om de aard van de dominante influenzastam waarmee mensen besmet raken, H3N2 genaamd. Griepvirussen muteren elk jaar en het is gebruikelijk om in hetzelfde seizoen meerdere influenzastammen te zien opduiken. Een stam genaamd H1N1 was verantwoordelijk voor de ‘Spaanse Griep’ van 1918 en de uitbraak van de ‘varkensgriep’ in 2009.

“Historisch gezien is H3N2 een zware jongen onder de influenza’s,” zegt Fauci. “En hij wordt ook in verband gebracht met complicaties.”

H3N2 is ook de dominante stam in het Verenigd Koninkrijk en was dat eveneens in Australië.

De tweede reden waarom H3N2 volgens Fauci zo alomtegenwoordig is, is omdat mensen er minder aan worden blootgesteld. Wanneer één en dezelfde influenzastam keer op keer toeslaat, bouwen mensen (en daarmee hele regio’s) weerstand tegen die stam op.

De derde reden waarom de griep dit jaar zo zwaar is, zijn de tekortkomingen van de vaccins. De meeste influenzavaccins worden in eieren gekweekt en toen het vaccin voor dit jaar werd ‘uitgebroed’, muteerde het virus tijdens de kweek en werd daardoor minder werkzaam.

Wetenschappers denken dat de werkzaamheid tegen H3N2 nog maar op dertig procent ligt. In Australië werkte het vaccin slechts in tien procent van de gevallen.

Hoe wordt deze griep behandeld?

Volgens Fauci zijn zelfs de beste griepvaccins maar in zestig procent van de gevallen werkzaam. Dat is nog altijd zestig procent beter dan helemaal geen vaccin, maar het betekent ook dat het snel muterende virus de kans krijgt om terug te slaan.

Elk jaar houdt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bij voor welke specifieke griepstammen op het noordelijk halfrond een vaccin moet worden ontwikkeld. H3N2 behoorde tot de stammen die als bedreigend werden aangemerkt.

‘Heilige Graal’

Er bestaan vier verschillende influenzatypen, waarvan er drie mensen kunnen besmetten. Van die drie zijn influenza A en B de meest gebruikelijke, en beide ontwikkelen weer hun eigen stammen. Zo zijn H1N1 en H3N2 stammen van influenza A, die voortdurend muteren en hun oppervlakte-eiwitten aanpassen.

“De Heilige Graal van het grieponderzoek is het aanvallen van een stukje van het virus door middel van antilichamen of T-cellen,” zegt Tom Evans, directeur van het bedrijf Vaccitech, dat onderzoek doet naar een universeel vaccin dat hopelijk gebruikt kan worden om alle influenza A-stammen te bestrijden.

“Het menselijk lichaam geeft er de voorkeur aan om de aanval te openen op dat onderdeel van het virus dat aan verandering onderhevig is,” zegt Fauci, die ook het toezicht houdt op de NIH-afdelingen die aan universele vaccins werken. “Het is onze taak om het lichaam uit te rusten met een molecuul dat specifiek aanvalt op dat deel van het virus dat niet verandert.”

Door middel van klinisch onderzoek hoopt Evans binnen twee jaar antwoord te krijgen op zijn huidige hypothese, maar hij zegt erbij dat er daarna nog vijf jaar nodig zullen zijn om de resultaten van zijn onderzoeksgroep verder uit te werken. Ook Fauci zegt dat er de nodige vooruitgang is geboekt, maar dat het ontwikkelen van een universeel vaccin nog zeker een aantal jaren zal vergen.

Wat nu?

Volgens Simonsen moeten de beschikbare griepvaccins (de griepprik) nog steeds worden gebruikt, hoewel zij benadrukt dat die pas na een week of twee werkzaam zijn. Volgens haar verhogen ze niet alleen de kans dat iemand geen last van de griep krijgt, maar voorkomen ze ook dat het virus zich verder verspreidt naar risicogroepen als jongeren, ouderen en mensen met ernstige aandoeningen. Bij gezonde mensen is de griep zelden dodelijk.

Wie eenmaal is besmet, kan ook antivirale middelen nemen om het virus sneller de baas te worden.