De megalodon was de grootste haai die ooit de wereldzeeën onveilig maakte. In films wordt weleens de indruk gewekt dat dit achttien meter lange monster nog altijd ergens in de inktzwarte diepte rondzwemt, maar daar is niets van waar: de megalodon is wel degelijk uitgestorven.
Hoe kon het dat de prehistorische Otodus megalodon van het toneel verdween? Decennialang stonden wetenschappers voor een raadsel, maar paleontoloog Robert Boessenecker wist enkele jaren geleden het antwoord op die vraag te vinden.
Jacht op de megalodonhaai
Hoe wisten Boessenecker en zijn collega’s vast te stellen wanneer de megalodon uitstierf en wat daarvan de oorzaak was? Ze zochten langs de westkust van de Verenigde Staten, bij Californië, naar fossielen en andere sporen van de megalodon en bundelden hun vondsten. Al snel werd het onderzoek ook uitgebreid naar andere regio’s.
Boessenecker en zijn collega’s waren overigens niet de enigen die zich over het vraagstuk bogen. In 2014 publiceerden Catalina Pimiento van de University of Florida en Christopher Clements van de Universität Zürich een onderzoek over het uitsterven van de grootste haai ooit, nadat het team de tot dan toe gevonden fossielen had bestudeerd. De wetenschappers stelden toen vast – ten onrechte, zo bleek later – dat de megalodonhaai vermoedelijk tot ongeveer 2,6 miljoen jaar geleden in de wereldzeeën had gezwommen, een half miljoen jaar voordat onze vroege voorouder Homo erectus zijn eerste stappen zette.
Wanneer stierf de megalodon uit?
Voor hun recentste onderzoek voegden Boessenecker en zijn collega’s de resultaten van hun eigen werk samen met de gegevens van de studie uit 2014. Het resultaat: een grote megalodoncatalogus. Van enkele tanden en wervels die in recente publicaties waren beschreven, werd echter in twijfel getrokken of ze bruikbaar waren voor het onderzoek.
Sommige exemplaren waren gebroken of aangetast door fosfor – een aanwijzing dat ze in de loop van millennia waren verplaatst door stroming, wat de indruk wekt dat ze minder oud waren dan werd aangenomen. Van andere fossielen was niet duidelijk waar ze vandaan kwamen, waardoor het onmogelijk was om ze te dateren. En van weer andere exemplaren moest de geschatte leeftijd worden bijgesteld nadat ze opnieuw waren geanalyseerd.
Ze ontdekten een patroon waaraan een duidelijke conclusie kon worden verbonden: de megalodon stierf waarschijnlijk ongeveer 3,6 miljoen jaar geleden uit, met een foutmarge van ongeveer een half miljoen jaar.
Massa-extinctie van soorten
Vóór het einde van het Plioceen wemelde het van vreemde wezens in de zeeën: tandloze walrussen, zwemmende luiaards, dwergwalvissen en nog veel meer. Ongeveer 36 procent van deze vroege mariene soorten haalde het volgende tijdvak niet, zo stelden Pimiento en haar collega’s vast in een onderzoek dat in 2017 werd gepubliceerd. Daarna kwamen er steeds meer soorten op die ook tegenwoordig nog de wereldzeeën bewonen.
‘Voor sommige soorten moet vooral het veranderende klimaat de boosdoener zijn geweest,’ zegt Piemento. ‘Andere verdwenen omdat hun prooidieren niet meer rondzwommen. Voor weer andere soorten betekende de opkomst van nieuwe roofdieren het einde van hun bestaan. En voor veel dieren was het ook een combinatie van al deze factoren.’
Waardoor stierf de megalodon uit?
Maar Boessenecker vermoedt dat de megalodon door iets anders is verdrongen. Hij stelt dat het uitsterven van de megalodon samenviel met de opkomst van een soort die veel kleiner was, maar zeker niet minder geducht: de witte haai, die zo’n vier miljoen jaar geleden zijn opwachting maakte. Ook uit een onderzoek uit 2022 van het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology in Duitsland blijkt dat de witte haai en de megalodon jaagden op dezelfde prooidieren, en dat dat de megalodon mogelijk de das omdeed.
Het is moeilijk in te schatten wat er precies is voorgevallen onder het wateroppervlak en dus is er meer onderzoek nodig om met sluitend bewijs te komen, aldus Boessenecker.
‘Het mooie aan paleontologie is dat we de geschiedenis van het leven kunnen bestuderen,’ zegt Tom Deméré, conservator paleontologie van het San Diego Natural History Museum. ‘Hoe meer mensen daarnaar kijken en hoe meer fossielen we uit de aardbodem kunnen opdiepen, des te meer we te weten komen.’
