Dit artikel is een uittreksel uit het boek Gory Details: Adventures From the Dark Side of Science van Erika Engelhaupt.
Op 20 augustus 2007 zag een 12-jarig meisje op Jedediah Island, in de Canadese provincie British Columbia, een eenzame blauwwitte loopschoen – in herenmaat 12 – op het strand liggen. Ze keek in de schoen en zag tot haar grote schrik dat er nog een voet in stak.
Zes dagen later stuitte een stel dat een strandwandeling op het naburige Gabriola Island maakte, op een zwart-witte Reebok-sportschoen. Ook daar stak nog een deels vergane voet in en ook die schoen had een herenmaat 12. Duidelijk was dat beide voeten niet van één en dezelfde persoon afkomstig waren; niet alleen waren de schoenen verschillend, maar ze bevatten in beide gevallen rechtervoeten.
De politie stond voor een raadsel. “Dat je in korte tijd twee van dit soort voeten vindt, is uiterst verdacht,” verklaarde Garry Cox van de Royal Canadian Mounted Police tegenover de krant Vancouver Sun. “De kans dat je een voet vindt, is één op de miljoen, maar twéé voeten... dat is bizar. Ik heb weleens gehoord van dansers met twee linkervoeten, maar goed...”
Het jaar daarop doken er nóg vijf voeten op naburige Canadese stranden op. De vondsten wakkerden de angst bij het publiek aan en er begonnen zich wilde geruchten te verspreiden. Liep er een seriemoordenaar rond? En had hij iets tegen voeten?
In de loop van de volgende twaalf jaar spoelden in totaal vijftien voeten aan in het gebied rond Vancouver Island, een doolhof van waterwegen dat de Salish Sea wordt genoemd. Zes voeten doken op in de Puget Sound, de baai in de VS die de zuidpunt van de zee vormt. Met uitzondering van één voet die in een oude wandelschoen stak, werden al deze lichaamsdelen omhuld door moderne sportschoenen. De ‘sneaker-voeten’ werden beroemd, kregen hun eigen Wikipedia-pagina en trokken ook grappenmakers aan, die schoenen met kippenbotjes of opgezette hondenklauwen erin langs de Canadese kust verspreidden.
Mensen belden de politie met alle mogelijke theorieën over de herkomst van de voeten. “We kregen heel interessante tips binnen over seriemoordenaars of over containers vol migranten op de bodem van de zee. En over aliens – die hadden we ook nog,” vertelt Laura Yazedjian, een forensisch antropologe die als specialiste op het gebied van menselijke identificatie voor de dienst forensische opsporing van British Columbia werkt. “Af en toe krijgen we een helderziende aan de lijn. Eigenlijk belt er in elke zaak wel een helderziende die zijn hulp aanbiedt.”
Maar het blijkt dat dit soort raadsels beter als wetenschappelijk probleem dan als een forensisch geval (laat staan door helderzienden) kunnen worden opgelost. De wetenschap kan de meest voor de hand liggende vragen beantwoorden. Waarom zijn er alleen maar voeten en niet hele lichamen aangespoeld? En waarom duiken ze langs dit gedeelte van de kust op? Maar het onderzoek waarmee deze vragen zijn beantwoord, is zeker niet voor de hand liggend geweest. Om te verklaren hoe de voeten op de plekken belandden waar ze werden gevonden, moesten er tamelijk ongebruikelijke studies worden verricht. Zo werd er onder meer gekeken naar de snelheid waarmee halfvergane varkens naar de zeebodem zonken en naar de verspreiding van olievlekken.
Zinken of drijven
Om te beginnen moeten we begrijpen wat er met een lijk gebeurt als het in zee terechtkomt. Dus laten we eerst op reis gaan met een zeevarend kadaver.
Eenmaal in het water zal een lijk eerst ‘besluiten’ om te zinken of te blijven drijven, een keuze die alle volgende stappen in het proces zal bepalen. Een drijvend voorwerp wordt namelijk door de wind en op zeestromingen meegevoerd en kan vrij snel aanspoelen. Maar een voorwerp dat zinkt, kan op die plek op de bodem blijven liggen of door diepere zeestromingen worden weggevoerd. Bovendien zal een drijvend lijk door de blootstelling aan de lucht op een andere manier tot ontbinding overgaan dan een gezonken lijk, met alle gevolgen van dien voor de voeten ervan.
Je zou denken dat een verdronken persoon zinkt omdat zijn of haar longen vol zitten met water en dat een lijk waarvan de longen nog met lucht zijn gevuld, juist blijft drijven. Maar de werkelijkheid is iets ingewikkelder. Op basis van gegevens die in de Tweede Wereldoorlog werden vergaard, zette E.R. Donoghue van het Armed Forces Institute of Pathology in 1977 het probleem uiteen in een artikel met de titel ‘Human Body Buoyancy: A Study of 98 Men’ (‘Drijfvermogen van het menselijk lichaam: een onderzoek naar 98 mannen.’) De 98 (levende) mannen in kwestie waren “gezonde matrozen van de Amerikaanse marine in de leeftijdsgroep van 20 tot 40 jaar.” De mannen werden in een tank met zoet water met behulp van gewichten onderwater gehouden. Bij de helft ervan waren de longen met lucht gevuld, terwijl de anderen zoveel mogelijk lucht uit hun longen hadden geperst. Het is niet eenvoudig om zonder lucht in je longen onderwater aan wat gewichten te hangen – maar goed, dit waren jongens van de marine.
De mannen die hun longen vol met lucht hadden gezogen, bleven allemaal drijven. Maar van de mannen die de lucht uit hun longen hadden geperst (te vergelijken met de toestand van een lijk), bleef slechts zeven procent drijven. In zeewater heeft het menselijk lichaam echter een groter drijfvermogen: 69 procent van de matrozen die in oorlogstijd sneuvelden, bleven zonder kleren in zee drijven, zo schatte Donoghue. Maar als de kadavers maar een fractie zwaarder waren, bijvoorbeeld door dikke kleren of water in de longen, zonken ze. Uiteindelijk bleek uit de gegevens dat lijken over het algemeen eerder zinken dan blijven drijven, en ook dat mensen die verdrinken, zeer waarschijnlijk zinken.
Als een lichaam eenmaal zinkt, verdwijnt het doorgaans linea recta naar de bodem. Soms kan een kadaver zich onderwater met gassen vullen, zoals dat ook aan land gebeurt, waardoor het lijk weer aan de oppervlakte komt. Maar dat gebeurt lang niet altijd, zegt Yazedjian, de onderzoekster van de dienst forensische opsporing. In een diep meer of in zee kan een lijk onderwater blijven, aangezien de ontbinding ervan door de kou wordt vertraagd terwijl ook de hogere waterdruk ervoor zorgt dat de gassen in het lijk maar weinig uitzetten en het lichaam amper opblazen. In plaats daarvan wordt een gezonken lijk door andere microbiële processen verteerd en verandert het weefsel ervan langzaam in ‘lijkenwas’ (of ‘adipocire’), “een was- of zeepachtige substantie,” aldus Yazedjian. In een omgeving met een laag zuurstofgehalte kan lijkenwas jaren- of zelfs eeuwenlang onderwater blijven.
Dat is ook wat Yazedjian opviel aan de voeten die in de Salish Sea waren gevonden. Ze waren bedekt met lijkenwas, wat erop duidde dat de bijbehorende kadavers waren gezonken en onderwater tot ontbinding waren overgegaan. Dat zou ook kunnen verklaren waar de rest van de lijken was gebleven.
De kadavers waren dus gezonken en onderwater gebleven, maar waarom de voeten niet?
Scheepgaande voeten
Om te begrijpen waarom de voeten uiteindelijk zonder de bijbehorende lichamen aanspoelden, moeten we eerst weten hoe een menselijk lichaam onderwater tot ontbinding overgaat en of het misschien niet weer aan de oppervlakte komt en dan wegdrijft. Het proces van ontbinding van menselijke kadavers wordt door meerdere forensische instituten in de VS onderzocht, maar dat gebeurt allemaal aan land; geen van deze instellingen had ooit geprobeerd een lijk in zeewater te onderzoeken.
Maar daarmee is ons onderzoek nog niet in het water gevallen. In de zomer van 2007 onderzocht Gail Anderson, forensisch wetenschapper aan de Simon Fraser University in Vancouver, in opdracht van het Canadian Police Research Centre hoe snel een kadaver in de oceaan tot ontbinding overgaat. Omdat menselijke kadavers vanwege ethische regels niet gebruikt mogen worden, gebruikte ze kadavers van varkens, die wel vaker als vervangers van het menselijk lichaam worden ingezet, omdat varkens en mensen ongeveer even zwaar zijn en in biologisch opzicht erg op elkaar lijken.
Anderson voerde haar onderzoek ook nog in de Salish Sea uit, niet ver van de plek waar een halfjaar later een derde menselijke voet zou worden gevonden. Haar team liet een dood varken in zee zakken, dat meteen naar een diepte van 94 meter op de zeebodem zonk. Wat er vervolgens gebeurde, was niet zo aangenaam. Het varkenskadaver werd snel verorberd door een grote en woeste horde garnalen, kreeften en Dungeness-krabben, die hun maal begonnen bij de “gebruikelijke lichaamsopeningen: de anus en de schedelopeningen,” rapporteerde Anderson. Het was alsof een buffet van rode zeekreeft als wraakoefening was omgekeerd.
Sindsdien heeft Anderson nog meer varkenskadavers in de Strait of Georgia gedumpt, een van de grotere zeestraten van de Salish Sea, en uitgevonden dat de karkassen in sommige gevallen binnen vier dagen door aasvreters kaal worden gegeten.
Dus wat was er met de voeten gebeurd? Aasdieren in zee, zoals kreeftachtigen, voeden zich met de zachte weefsels van een kadaver en laten botten en andere harde lichaamsdelen ongemoeid. En in tegenstelling tot de kogelgewrichten waarmee onze benen aan onze heupen vastzitten, bestaan onze enkels voornamelijk uit zacht weefsel: ligamenten en ander bindweefsel. Dus is het logisch dat een kadaver dat met schoenen en al in de Salish Sea is gezonken, door aasdieren wordt aangevreten en dat de voeten daarbij binnen mum van tijd losraken van de rest van het lichaam.
Volgens Yazedjian lijken alle voeten die in de Salish Sea zijn gevonden door natuurlijke processen, zoals ontbinding en het werk van aaseters, van hun lichamen te zijn losgeraakt. “Zeg alsjeblieft niet dat het om ‘afgehakte’ voeten gaat,” zegt zij, want de dienst forensische opsporing heeft geen enkel hak- of snijspoor op de botten gevonden waaruit dat zou moeten blijken.
Bovendien zouden afgehakte voeten die in moderne sneakers van de laatste tien jaar steken, vrijwel zeker zijn blijven drijven. Niet alleen zijn de zolen van deze sportschoenen steeds luchtiger geworden (sommige schoenen uit de Salish Sea hadden dat soort zolen), maar de synthetische schuimen die voor sneakerzolen worden gebruikt, waren rond die tijd al zeer veel lichter geworden. Kortom, moderne sneakers met losse voeten erin zouden nooit zijn gezonken.
Blowing in the wind
Dus nu hebben we een voet in zee, gehuld in een sneaker en klaar om op drift te raken. Maar waarom de Salish Sea? En als voeten vaker wegdrijven van stoffelijke resten, waarom liggen dan niet overal de stranden er vol mee?
Degene die vermoedelijk het best weet hoe en waar dingen in de Salish Sea terechtkomen, is hoogleraar oceanografie Parker MacCready van de University of Washington in de Amerikaanse stad Seattle. Hij heeft een driedimensionale computersimulatie gemaakt van de oceaan langs de kust van de Pacific Northwest, waar ook de Salish Sea onder valt. ‘Het model is volledig realistisch; dat wil zeggen dat de getijden, windrichting, rivieren en oceaanomstandigheden op de werkelijkheid zijn gebaseerd,’ vertelt hij. De simulatie heet Live Ocean en terwijl we elkaar over de telefoon spreken, zien we het model op zijn website in werking: felgekleurd water kolkt rond op een plattegrond zoals het doet onder invloed van het weer en de getijden die er op dat moment gelden.
MacCready gebruikt het model om te kunnen voorspellen waar een olievlek heen zou drijven in de loop van drie dagen. Terwijl we toekijken, verschijnen er zwarte vlekken in de buurt van de steden Seattle en Tacoma, die een hypothetisch olielek moeten voorstellen. De vlekken zetten onmiddellijk koers richting het noorden, naar Puget Sound, op regenboogkleurige draaikolken die de stromingen voorstellen in water met diverse zoutgehalten. Het duurt niet lang voor de vlekken uiteenvallen in dunnere slierten en kleinere stippen, die steeds verder uiteen worden gedreven in alle richtingen onder invloed van de getijden en stromingen.
Live Ocean blijkt een belangrijke factor voor het oplossen van het raadsel te onthullen: waarom er juist hier zoveel voeten aanspoelen. Het antwoord: de omstandigheden in de Salish Sea zijn gezamenlijk perfect om voeten te strikken.
Het is een combinatie van factoren. Ten eerste gaat het om een bijzonder groot en complex water dat ver het land ingaat, waardoor het als een soort ‘val’ fungeert. Het model van MacCready toont aan dat, als er eenmaal iets in het water zit, dit op talloze plekken kan aanspoelen - maar die liggen wel allemaal rond de Salish Sea. Ten tweede komt de wind hier meestal uit het westen, waardoor voorwerpen vanaf zee naar land worden geblazen, in plaats van andersom. En tot slot is er nog iets dat niet in het model van MacCready te zien is, maar waar hij wel op wijst. Er zijn veel mensen die sneakers dragen aan het strand langs de Pacific Northwest, en veel van hen maken wandelingen op de glibberige rotsen. Al die factoren bij elkaar (plus het koude, diepe water en de gezonde populatie aan aaseters), maken van de Salish Sea de perfecte voetmagneet.
Maar van wie waren de voeten die in de Salish Sea werden gevonden? Onderzoekers gingen in eerste instantie op zoek naar vermiste personen. De forensische opsporingsdienst heeft inmiddels het DNA van alle voeten vergeleken met de gegevens uit een database van ruim vijfhonderd vermiste personen in British Columbia, plus die uit het nieuwe Canadese National Missing Persons DNA Program dat in 2018 van start ging.
Met behulp van het DNA konden negen voeten aan zeven vermiste personen worden gelinkt. (Van twee personen werden beide voeten gevonden, de meeste personen waren een jaar of langer vermist). De persoon die het langst vermist was, verdween in 1985. Zijn voet werd in 2011 teruggevonden in een wandelschoen. In de meest recente zaak spoelde de voet van een jongeman die in 2016 verdween in 2019 aan op een eiland in Puget Sound.
Volgens de forensische opsporingsdienst in British Columbia is niet gebleken dat er in de Canadese zaken tot dusverre sprake was van een misdrijf. Voor sommige gevallen werd duidelijk dat de persoon was gestorven door een ongeval of door zelfmoord, zoals in de zaak van een vrouw die van een brug sprong. Maar andere keren waren de omstandigheden onduidelijker. In de zaak van een jongeman wiens voet in 2019 in Puget Sound werd aangetroffen, kon de politie naar eigen zeggen niet vaststellen of er sprake was van een levensdelict of zelfmoord. Voor de mensen die verdwenen zonder enige getuige, is het zo goed als onmogelijk om iets te zeggen over een doodsoorzaak op basis van alleen een voet.
Op het moment dat dit artikel werd geschreven, was de herkomst van vijf van de voeten die in British Columbia werden gevonden nog onbekend.
Er zijn ongetwijfeld mensen die het teleurstellend vinden dat er geen seriemoordenaar rondliep op de rotskusten van de Pacific Northwest. En hoewel Het mysterie van de drijvende voeten misschien een geweldige titel zou zijn, wordt dit waarschijnlijk geen Netflix original documentaire. En waarschijnlijk al helemaal niet als producenten ontdekken dat er vooral beelden in te zien zouden zijn van krabben die varkensingewanden rondsjouwen op de oceaanbodem, in plaats van lange shots van de jaarboekfoto van een seriemoordenaar.
Dat is het verschil tussen CSI-liefhebbers en forensische onderzoekers uit de praktijk: een wetenschapper wil de waarheid achterhalen, ook als die niet spectaculair is. Maar als je er dieper over nadenkt, is het eigenlijk best opwindend dat de natuur ons bewijsmateriaal overhandigt voor zaken die anders waarschijnlijk voor altijd onopgelost zouden blijven. Zelfs na vele jaren kan een vermiste persoon worden gevonden en zijn of haar overlijden worden onderzocht; allemaal vanwege een bijzondere combinatie van de fysiologie van voeten, het gedrag van aaseters en de technologie achter de productie van schoenen.
Soms nemen dat soort onverwachte aanwijzingen ons mee in richtingen die we nooit hadden verwacht, als we maar geduldig en moedig genoeg zijn om ze te volgen. En soms komen die in de vorm van een sneaker.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
