Zeg eens eerlijk: speel jij nog weleens?

Goede kans dat je bij het lezen van deze vraag een beetje ongemakkelijk wordt. Wat bedoel je, zul je misschien denken. Volwassenen spelen toch niet?

Dat klopt, zo wijst onderzoek uit. Maar goed nieuws is dat niet. De moderne volwassene lijdt aan een somberheidsoverschot – en dat komt mede doordat we ons speelinstinct onderdrukken. ‘We spelen te weinig,’ zegt psychiater en speelonderzoeker Stuart Brown, ‘En dat doet de volksgezondheid geen goed.’

Het belang van spelen voor volwassenen

Spelen lijkt misschien geen serieuze aangelegenheid, maar onderzoek wijst uit dat spel voor gewervelde dieren misschien wel net zo belangrijk is als slaap. Afgelopen zomer ontdekten wetenschappers dat onze speeldrift zijn oorsprong vindt in de hersenstam. Dat is evolutionair gezien een van de oudste delen van ons zenuwstelsel: zelfs als je de gehele hersenschors van een rat verwijdert, blijft hij spelen.

Veel jonge dieren leren door spel hun lichaam en omgeving te begrijpen, en een aantal van hen – waaronder de wolf, kraai, dolfijn, aap én mens – gaat daar ook als volwassene mee door.

Maar waarom? Een mogelijke verklaring is dat spel ons helpt te anticiperen op het onverwachte, zegt dierengedragsdeskundige Marc Bekoff. Wanneer dieren in hun eentje spelen, zoals geiten die rondspringen en opzettelijk onhandig landen, leren ze twee lessen: hoe ze hun misstappen moeten corrigeren en hoe ze rustig kunnen blijven als er iets misgaat. ‘Spelen geeft je de mogelijkheid in een veilige omgeving te leren omgaan met onzekerheid en onvoorspelbaarheid,’ zegt Bekoff.

Spelen om onze relaties te onderhouden

Ook inktvissen zijn daar goed in. Als weekdier moet de inktvis over de nodige creativiteit beschikken om te overleven te midden van haaien met scherpe tanden. En hoewel het solitaire dieren zijn, spelen volwassen inktvissen samen. Het gedrag van de inktvis heeft biologen daarom doen realiseren: misschien zijn onze sociale relaties wel de belangrijkste reden dat we spelen.

Voordat wolven in een roedel worden opgenomen, moeten ze bewijzen dat ze kunnen spelen. Om te voorkomen dat het spel uitmondt in een écht gevecht, moeten de dieren de emoties van hun speelkameraadje goed in de gaten houden. ‘Een essentieel onderdeel van sociaal spel is de zelfhandicap,’ zegt Bekoff. ‘Zo rollen sterkere dieren op hun rug om zwakkere dieren de kans te geven de overhand te nemen.’ Het doel is niet om te winnen, maar om het spel gaande te houden. En daarvoor is het nodig een egalitair speelveld te creëren.

Waarom spelen van levensbelang is

Door als volwassene te spelen, bevorder je samenwerking en creativiteit, aanpassingsvermogen en inclusie – allemaal elementen die ook voor ons mensen belangrijk zijn, zegt speelconsulent Jeff Harry. ‘Maar speels zijn als volwassene wordt in onze samenleving gestigmatiseerd,’ zegt hij. ‘Volwassenen die spelen vinden we onverantwoordelijk en kinderachtig. En zo wil je niet worden gezien.’

Dat is niet altijd zo geweest, stelt Peter Gray, spelonderzoeker aan Boston University. Toen Gray omschrijvingen van jager-verzamelaars las, viel hem op dat onze voorouders opvallend vaak als ‘goedgehumeurd’, ‘goedlachs’ en ‘vrolijk’ werden gekarakteriseerd. ‘Wat wij nu werk zouden noemen – jagen en verzamelen – werd toen als leuk ervaren,’ zegt hij. ‘Het was een interessante en gevarieerde bezigheid. Woorden voor ‘zwoegen’ of ‘sleur’ kenden jager-verzamelaars niet.’

In een wereld waar klimaatverandering en oorlog aan de orde van de dag zijn, is het niet gek dat we het leven steeds serieuzer nemen. Maar dat is precies het tegenovergestelde van wat we zouden moeten doen. ‘Bij spelen gaat het erom dat we de harde wereld met creativiteit en optimisme trotseren,’ zegt Brown. ‘Dat ook volwassenen blijven spelen, is van levensbelang voor het voortbestaan van de mens.’