‘Een zonnevlam is een explosie op de zon,’ vertelt Eelco Doornbos, ruimteweerwetenschapper bij het KNMI. Zonnevlammen vinden dagelijks plaats, maar zijn meestal te zwak om daar op aarde iets van te merken. In zeldzame gevallen is een zonnevlam veel krachtiger, en dan raast zo’n ruimte-uitbarsting niet ongezien voorbij.
Hoe ontstaat een zonnevlam?
Om te begrijpen hoe een zonnevlam ontstaat, kun je niet om een ander fenomeen heen: zonnevlekken. ‘Zonnevlekken zijn gebieden op het oppervlak van de zon waar een sterk magneetveld heerst,’ legt Doornbos uit. ‘In zulke magneetvelden zit veel energie opgeslagen. Bij een zonnevlam komt die energie vrij. Een magneetveld werkt een beetje als een elastiekje dat kan knappen: breekt het elastiek, dan komt er in één keer veel energie vrij. Die energie vertaalt zich naar licht en noemen we een zonnevlam.’
Het verschil tussen een zonnevlam, zonnewind en een zonnestorm
Verwar een zonnevlam niet met een zonnestorm. Bij een zonnestorm, in wetenschappelijke termen een geomagnetische storm genoemd, wordt er in korte tijd een enorme zonnewind de ruimte ingeslingerd. Dit zijn geladen deeltjes die, als ze via het magneetveld van de aarde in de atmosfeer terechtkomen, kunnen resulteren in het noorderlicht.
Bij een zonnevlam gaat het niet om de geladen deeltjes die een ster de ruimte in stuurt, maar om röntgen- en radiostraling. En ook die kan de aarde bereiken. Hoe gevaarlijk is dat? ‘Het röntgenlicht van een zonnevlam wordt hoog in de atmosfeer opgenomen,’ zegt Doornbos. ‘Aan die röntgenstraling worden we gelukkig niet blootgesteld.’
Communicatieproblemen in de luchtvaart door zonnevlammen
Maar er is ook minder goed nieuws. Wanneer röntgenstraling door de atmosfeer wordt geabsorbeerd, zorgt het voor veranderingen in de ionosfeer, de laag rond de aarde die zich op ongeveer tachtig tot duizend kilometer van het aardoppervlak bevindt. ‘Dit heeft gevolgen voor radiosignalen in de luchtvaart, scheepvaart en voor communicatiemiddelen die door militairen worden gebruikt.’
Ook de radiostraling van een zonnevlam kan tot problemen leiden, vertelt de ruimteweerexpert. In december 2023 zorgde het voor een verstoorde communicatie tussen luchtverkeersleiders in de Verenigde Staten. ‘Dat duurde gelukkig maar kort. Had het langer geduurd, dan had het luchtruim gesloten moeten worden.’ Een zonnevlam kan een paar minuten of een paar uur aanhouden, maar zelden langer dan dat.
Meer zonnevlammen tijdens de piek in de zonnecyclus
Hoewel zwakke zonnevlammen dagelijks voorkomen, zijn extreme uitstoten van straling zeldzaam. Toch is de kans op uitspattingen de komende jaren groter dan een aantal jaar geleden. Dat heeft te maken met de elf jaar durende zonnecyclus, die actieve en rustige perioden kent. Op het moment van schrijven (zomer 2024) zitten we midden in de piek van de cyclus. Kortom: veel zonnevlekken.
Een zonnevlam gaat vaak samen met een coronale massa-uitstoot, waarbij er een grote hoeveelheid zonnewind de ruimte ingestuurd wordt. En hoewel zonnevlammen en -stormen het dagelijks leven flink kunnen verstoren, zitten er ook voordelen aan: de kans om het noorderlicht in Nederland te zien is de komende jaren ook groter.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
