Het weer in de ruimte is net zo grillig als op aarde. Op de zon kan het zelfs zo tekeergaan dat we op aarde de gevolgen ervan ondervinden – bijvoorbeeld wanneer een storm in de zonnewind onze kant op raast. Maar wat is zonnewind precies? En wat merken we ervan wanneer deze stroom onze planeet bereikt?

Wat is zonnewind?

‘De zonnewind bestaat uit geladen deeltjes – voornamelijk protonen, elektronen en heliumkernen – die afkomstig zijn van de zon en die voortdurend ons zonnestelsel worden ingeslingerd door de zon,’ vertelt Eelco Doornbos, ruimteweer wetenschapper bij het KNMI. ‘Je kunt het zien als een alsmaar uitdijende atmosfeer van de zon waar planeten, en dus ook de aarde, doorheen bewegen.’

Noorderlicht: een fraai bijproduct van zonnewind

Als er in één keer veel zonnewind richting de aarde wordt geslingerd, wordt dit vaak een zonnestorm genoemd. Maar volgens Doornbos is dit niet helemaal de juiste term. ‘Een verstoring in de zonnewind wordt vaak een zonnestorm genoemd, maar als wetenschapper spreek ik liever van een coronale massa uitstoot, als het over de ruimte tussen de zon en de planeten gaat. Als het over de gevolgen hiervan bij de aarde gaat, noemen we het een geomagnetische storm.’

Vaak gaat een storm in de zonnewind samen met een zonnevlam, een felle uitbarsting van licht op het oppervlak van de ster.

Zonnewind verstoort magneetveld van de aarde

De zonnewind kan het magneetveld van de aarde ontregelen, met onder andere het noorderlicht (en ook het zuiderlicht) als gevolg.

Hoe ontstaat het noorderlicht? Kort uitgelegd bewegen deeltjes van de zon op hoge snelheid richting de aarde. Daar schudden ze aan het magnetische veld van onze planeet, waarna er deeltjes met hoge snelheid in de atmosfeer terechtkomen. Vervolgens komen deze deeltjes in botsing met zuurstof- en stikstofatomen, met de bewegende rode, groene en paarse lichtpilaren en -gordijnen als resultaat.

Stroomstoringen en haperende satellieten

Het noorderlicht is een fraai bijproduct van zonnewind, maar deze deeltjes kunnen belangrijke processen op aarde ook flink in de war schoppen. Zo kunnen satellieten en navigatiesystemen ontregeld raken of kan er een stroomstoring optreden. Daar kan men in de Canadese provincie Quebec over meepraten: in 1989 zaten zes miljoen inwoners negen uur lang zonder stroom als gevolg van een geomagnetische storm.

‘Dat is heel zeldzaam,’ zegt Doornbos. ‘In kwetsbare gebieden zoals Scandinavië, waar een geomagnetische storm vaak heviger is, hebben de elektriciteitsbedrijven goed contact met de ruimteweerdiensten. Er is voldoende reservecapaciteit. Ook satellieten zijn erop ontworpen om dit soort stormen te doorstaan.’

Is de storm in een zonnewind te voorspellen?

Bovendien worden we meestal niet door verstoringen in de zonnewind overvallen, maar kunnen we het zien aankomen. Een goed voorbeeld is het noorderlicht dat in mei 2024 op veel plekken in Nederland en België te zien was. ‘Dat er wat stond te gebeuren was al in het nieuws nog voordat die storm goed en wel was begonnen,’ aldus Doornbos.

Wanneer een zonnewindvlaag onderweg is naar de aarde, is die waar te nemen met een coronagraaf. ‘Daarmee kijk je naar de atmosfeer van de zon, maar wordt het allerfelste zonlicht tegengehouden,’ legt Doornbos uit. ‘Met de coronagraafbeelden kun je ook een inschatting maken wanneer zonnewind de aarde bereikt. Zo kun je ook het noorderlicht voorspellen.’

Daarnaast weten satellieten de verstoringen in de zonnewind een halfuur voordat ze de aarde bereiken te detecteren. Dan weet je dat je je camera erbij kan pakken om het noorderlicht te fotograferen.