In de filmklassieker Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb uit 1968 leidt een complot over fluoride in het Amerikaanse drinkwater tot een absurde nucleaire kettingreactie. De werkelijkheid lijkt minder explosief: fluoride wordt al decennialang ingezet als effectief wapen tegen tandbederf. Maar hoe veilig is fluoride eigenlijk?

Fluoride in drinkwater

In 1945 begon men in de Amerikaanse stad Grand Rapids met het toevoegen van kleine hoeveelheden fluoride aan het kraanwater, iets dat in 1962 landelijk beleid werd. De reden? Het voorkomen van tandbederf.

Leestip: Cannabisgebruik verdubbelt risico op overlijden door hartziekte, blijkt uit nieuwe studie

In het jaar 1999 hadden naar schatting 144 miljoen Amerikanen toegang tot gefluorideerd drinkwater. Volgens het Centers for Disease Control and Prevention (CDC), de Amerikaanse overheidsdienst die verantwoordelijk is voor de volksgezondheid, heeft de fluoridering van het drinkwater een belangrijke rol gespeeld in het voorkomen van tandverlies en tandbederf. Zij noemen het zelfs een van de grootste prestaties op het gebied van volksgezondheid van de vorige eeuw.

In 2015 verlaagde de Verenigde Staten voor het eerst de hoeveelheid fluoride in het drinkwater: van 1,2 milligram per liter, naar 0,7 milligram per liter. De reden daarvoor was dat Amerikanen inmiddels meer toegang hadden tot mondverzorgingsproducten met fluoride dan vroeger.

Wat is fluoride?

Fluoride is een mineraal dat van nature in gesteenten, water, planten en in voedingsmiddelen voorkomt. Het is een belangrijk ingrediënt in tandpasta en mondwater, omdat het helpt bij het versterken van het tandglazuur en het voorkomen van gaatjes.

Wie er echter te veel van binnenkrijgt, kan volgens het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum last krijgen van irritatie van de slijmvliezen in mond en keel, speekselvloed en maag-darmklachten. In 2023 kreeg het centrum 301 meldingen van mensen die te veel tandpasta hadden binnengekregen. Bij het overgrote deel ging het om een lichte intoxicatie, iets dat snel te verhelpen is door een glas melk te drinken. Calcium remt namelijk de opname in de maag.

Leestip: Meisjes komen steeds vroeger in de puberteit: wat is de oorzaak?

Wanneer iemand meer dan 75 mg fluoride tegelijkertijd binnenkrijgt (driekwart tot een hele tube tandpasta) wordt gesproken van een zware intoxicatie. Een dergelijke hoeveelheid is dodelijk voor kinderen. Bij volwassenen geldt een dosis van 5 mg fluoride per kilo lichaamsgewicht als potentieel dodelijk.

Chronische overdosering

Naast een acute overdosering bestaat er ook zoiets als een chronische overdosering. Wanneer iemand gedurende lange tijd te veel fluoride binnenkrijgt, kan dat leiden tot verschillende gezondheidsproblemen.

Het wordt onder meer geassocieerd met bloedarmoede, verzwakte botten en nierschade. Ook fluorose is een symptoom van overmatige inname van fluoride. Dit is een aandoening die kan leiden tot witte vlekken of strepen op de tanden, en komt meestal voor bij jonge kinderen.

Leestip: Helpt cola echt tegen migraine? Dit zegt de wetenschap

Er zijn ook onderzoeken die laten zien dat te veel fluoride de neurologische ontwikkeling van kinderen kan beïnvloeden. Een onderzoek uit 2024 van de University of Southern California (VS) toonde een verband aan tussen prenatale fluorideblootstelling en neurogedragsproblemen bij kinderen van drie jaar oud. Een ander onderzoek toonde aan dat kinderen die werden blootgesteld aan hogere fluoridegehalten, gemiddeld lagere IQ-scores hadden.

Een onderzoek uit 1991 toonde een verhoogd aantal bottumoren aan bij mannelijke ratten die twee jaar lang water met een hoog fluoridegehalte kregen. Twee andere onderzoeken bij zowel mensen als dieren, concludeerden echter dat er geen verband was tussen gefluorideerd water en kanker.

Bovengrens

Maar wat is een teveel aan fluoride? Hoeveel moet je binnenkrijgen om de schadelijke effecten ervan te merken?

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid houdt een bovengrens aan van 0,12 mg per kilo lichaamsgewicht per dag. Dat komt ongeveer neer op 7 mg per dag voor volwassenen en maakt geen onderscheid voor zwangeren of vrouwen die borstvoeding geven. Voor drinkwater heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een bovengrens van 1,5 mg/L aanbevolen. De Verenigde Staten zit daar met 0,7 mg/L ruim onder.

Gecontroleerde doseringen

Fluoride stond in Dr. Strangelove ooit symbool voor paranoia en doemdenken, maar decennialang onderzoek laat zien dat het in gecontroleerde doseringen juist bijdraagt aan betere volksgezondheid. Tandbederf gaat immers hand in hand met de algehele gezondheid.

De wetenschap is duidelijk: wie zich houdt aan gewone hoeveelheden tandpasta of gefluorideerd drinkwater, loopt nauwelijks risico. Pas bij extreme inname ontstaan er gevaren – maar dat krijg je met normaal tandenpoetsen niet voor elkaar.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!