Zo’n 600.000 soldaten marcheerden in de zomer van 1812 onder leiding van Napoleon Bonaparte richting Rusland. In december keerden er bijna een half miljoen minder terug. Die grote verliezen hadden deels te maken met een slinkse strategie van de Russen, maar ook vlektyfus en dysenterie (bloederige diarree) worden vaak genoemd als doodsoorzaak. Maar uit nieuw onderzoek, vandaag gepubliceerd Current Biology, blijkt dat andere ziekten de boosdoeners waren.

Honger en ziekten

Hoe kon het zó misgaan met het napoleontische leger? Hun eerste struikelblok was de strategische terugtrekking van de Russen. Ze lokten de Fransen steeds dieper het binnenland in, terwijl ze onderweg dorpen en gewassen verwoestten, zodat de Fransen zonder eten en schuilplaatsen kwamen te zitten.

Het duurde niet lang of de honger sloeg toe bij de Fransen. De slechte hygiëne en uitputting maakten het leger extra vatbaar voor ziekte. Toen het leger in september Moskou wilde belegeren, waren tienduizenden soldaten al te zwak om te vechten. De rest wachtte een koude winter.

Leestip: Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte en eerste koning van Holland

Na een maand was het beleg nog steeds op niets uitgedraaid en halverwege oktober zette Napoleon de terugtocht in. In december was er nog maar een fractie over van zijn ooit zo grote leger. Maar welke ziekten hadden de manschappen nu zo verzwakt? Nieuw onderzoek wijst twee bacteriesoorten aan: Salmonella enterica en Borrelia recurrentis.

DNA-analyse op tanden

De onderzoekers kwamen tot deze conclusie door een DNA-analyse te doen op de tanden van dertien napoleontische soldaten. De lichamen lagen in een massagraf in de Litouwse hoofdstad Vilnius, dat op de route lag toen het Franse leger zich terugtrok uit Rusland. Voor de analyse isoleerden en identificeerden ze DNA-fragmenten van bacteriële ziekteverwekkers die op de tanden werden aangetroffen.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Ziekteverwekkers die vlektyfus veroorzaken vonden de onderzoekers niet, maar wel sporen van Salmonella enterica en Borrelia recurrentis. Die eerste veroorzaakt buiktyfus: een heftige darminfectie die je kunt oplopen na het drinken van besmet water of het eten van besmet voedsel. Dat is niet dezelfde ziekte als vlektyfus, dat wordt veroorzaakt door een andere bacterie.

Leestip: Twaalf hoogtepunten langs de Route Napoléon

B. recurrentis wordt onder meer overgedragen door luizen. Symptomen zijn steeds terugkerende koorts, die zonder behandeling in dertig tot tachtig procent van de gevallen dodelijk is. ‘Het is ontzettend interessant om met een moderne technologie iets te vinden en te diagnosticeren dat 200 jaar lang begraven lag,’ vertelt hoofdauteur Nicolás Rascovan van het Pasteur-instituut in Frankrijk.

Uitgestorven bacterie

Een opvallende vondst was dat de bacteriestreng van B. recurrentis tot dezelfde lijn behoort als degene waarvan recentelijk is vastgesteld dat hij 2000 jaar geleden voorkwam in Groot-Britannië, in de ijzertijd. Om onbekende redenen heeft deze lijn millennia lang kunnen overleven in Europa, terwijl alle moderne stammen van deze bacterie tot een andere lijn behoren.

Volgens Rascovan laat dat zien hoe belangrijk het is om DNA-technologieën te gebruiken op oude monsters, zoals de tanden van napoleontische soldaten, om de geschiedenis van infectieziekten te onderzoeken. ‘Met moderne monsters was ons dit niet gelukt.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!