Als je 67 miljoen jaar terug in de tijd zou reizen en in het prehistorische Montana terecht zou komen, zou je in het domein van een tiran belanden: de emblematisch roofdinosauriër Tyrannosaurus rex. Maar voordat je die wereld verder zou gaan verkennen, zou je waarschijnlijk eerst willen weten hoeveel van deze monsters er in de buurt zouden rondlopen.

Dat klinkt als een vraag die miljoenen jaren later onmogelijk is te beantwoorden, maar de auteurs van een nieuwe studie hebben twee decennia aan T. rex-onderzoek doorgespit en zijn op grond daarvan tot een schatting gekomen van de populatiedichtheid van deze monsters. En volgens de onderzoekers is het zeer waarschijnlijk dat er binnen een straal van zo’n 25 kilometer (en mogelijk zelfs minder) een T. rex rondliep.

In de nieuwe studie, die vorige week in het tijdschrift Science is verschenen, wordt die populatiedichtheid ook vertaald naar schattingen van het totale aantal tyrannosaurussen dat ooit op aarde heeft geleefd. De onderzoekers berekenden dat er in de tijd van deze dinosauriërs op elk willekeurig moment gemiddeld zo’n 20.000 tyrannosaurussen op aarde rondwaarden en dat de soort ongeveer 127.000 generaties lang op onze planeet heeft geleefd. Die gemiddelden leverden een totaal aantal van 2,5 miljard tyrannosaurussen in Noord-Amerika op, waar deze soort gedurende twee tot drie miljoen jaar in een verspreidingsgebied heeft geleefd dat zich mogelijk van Alaska tot Mexico uitstrekte.

Het onderzoek is niet de eerste poging om een schatting van het aantal tyrannosaurussen te maken. De gemiddelde populatiedichtheid die in het nieuwe onderzoek wordt gehanteerd – ongeveer één T. rex per honderd vierkante kilometer – komt dicht in de buurt van een schatting die in 1993 werd gepubliceerd. Maar in de nieuwe studie is gebruik gemaakt van de nieuwste inzichten in de biologie van T. rex om tot een zo accuraat mogelijke inschatting van de onder- en bovengrens van de totale populatie te komen.

Na het afspelen van miljoenen computersimulaties, waarbij telkens een iets andere mix van mogelijke uitgangswaarden werd ingevoerd, kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat de totale populatie tyrannosaurussen ergens tussen de 140 miljoen en 42 miljard exemplaren moet hebben gelegen, met een gemiddelde rond de 2,5 miljard dieren. Op elk willekeurig moment gedurende hun bestaan op aarde kunnen er tussen de 1300 en 328.000 tyrannosaurussen gelijktijdig op aarde hebben rondgezworven, met een aannemelijk gemiddelde van zo’n 20.000 dieren.

“Het is erg spannend dat iemand heeft geprobeerd om alles wat we over T. rex weten te gebruiken voor het berekenen van de populatiedynamiek van deze soort,” zegt Holly Woodward, een paleontologe van het Center for Health Sciences van de Oklahoma State University die niet bij het nieuwe onderzoek was betrokken. “Het is interessant en heel leuk dat dit nog niet eerder op deze schaal is geprobeerd.” (Ontdek meer over Woodwards onderzoek naar de tienerjaren van T. rex.)

Tyrannosaurussen tellen

In de afgelopen twintig jaar hebben onderzoekers opmerkelijk veel nieuwe inzichten over T. rex opgedaan, zoals de levensverwachting van het roofdier (zo’n 28 jaar), het tijdstip waarop het geslachtsrijp werd (na ongeveer 15,5 jaar) en zijn volwassen gewicht (gemiddeld een kleine zeven ton). Uit deze gegevens konden ze een schatting van de tijdsduur van één generatie – circa negentien jaar – en ook het gemiddelde lichaamsgewicht van tyrannosaurussen van alle leeftijden afleiden.

Om tot populatiecijfers voor T. rex te komen, maakten de onderzoekers gebruik van de relatie tussen lichaamsgewicht en populatiedichtheid bij moderne dieren. In het algemeen neemt de populatiedichtheid van een soort met ongeveer tachtig procent af naarmate het gemiddelde lichaamsgewicht van de dieren met een factor tien toeneemt – een patroon dat de ‘wet van Damuth’ wordt genoemd.

Damuth, ecoloog aan de University of California in Santa Barbara, ontdekte het patroon door dertig jaar aan ecologische gegevens over moderne zoogdieren te analyseren. Maar de wet van Damuth is niet zaligmakend, omdat dieren zulke verschillende levenswijzen en habitats hebben. Zo hebben gevlekte hyena’s en jaguars ongeveer hetzelfde lichaamsgewicht en zijn allebei roofdieren, maar ligt de populatiedichtheid van hyena’s vijftigmaal hoger dan die van jaguars.

Als de wet van Damuth op tyrannosaurussen wordt toegepast (en wordt gecorrigeerd op basis van het feit dat T. rex geen zoogdier is), komt daar een plausibel aantal van tussen de 140 miljoen en 42 miljard exemplaren uit.

“In de paleontologie is het erg moeilijk om tot schattingen te komen (...), dus begon ik minder te denken aan het schatten en meer aan het vaststellen van een minimum- en maximumwaarde. Hoe kan ik een robuuste bovengrens en ondergrens vinden?” zegt Charles Marshall, paleontoloog aan de University of California in Berkeley en hoofdauteur van de nieuwe studie.

Van leven naar steen

Afgezien van het verkrijgen van meer inzicht in de aantallen van deze enorme roofdieren waren Marshall en zijn team ook in staat om tot een verbeterde schatting te komen van het aantal fossielen dat zich in de loop van miljoenen jaren zou hebben gevormd. Zou de kans dat een T. rex in een fossiel verandert, kunnen worden berekend op dezelfde manier waarop we de kans kunnen berekenen dat iemand door de bliksem wordt getroffen?

Er zijn tot dusver zo’n honderd verschillende fossielen van tyrannosaurussen gevonden, maar ongeveer veertig procent daarvan bevindt zich in privécollecties of commerciële handen en kan niet grondig worden bestudeerd. Om een minimumwaarde voor het aantal fossielen te berekenen, beperkte het team van Marshall de huidige telling dan ook tot de 32 fossielen van niet-juveniele tyrannosaurussen die in openbare collecties worden bewaard.

Als alle tyrannosaurussen die ooit hebben geleefd (die geschatte 2,5 miljard exemplaren) slechts 32 fossielen hebben opgeleverd, dan betekent dit dat slechts één op de tachtig miljoen tyrannosaurussen na hun dood zijn gefossiliseerd. Ook als het percentage dieren dat is gefossiliseerd veel hoger zou liggen en we de resten daarvan nog moeten ontdekken, blijft het percentage zó klein dat het ongelooflijk zeldzaam is dat een kadaver snel door een laag aarde wordt bedekt en onder de juiste chemische omstandigheden mineraliseert tot een fossiel. “Als er duizendmaal minder tyrannosaurussen zouden hebben rondgewaard en hun totale aantal zou 2,5 miljoen en niet 2,5 miljard zijn geweest, dan zouden we de soort misschien nooit hebben gevonden,” zegt Marshall.

De methode die door Marshalls team is uitgewerkt, kan ook op andere uitgestorven wezens worden toegepast. Onder de dinosauriërs is een van de beste kandidaten voor zo’n schatting de Maiasaura, een planteneter uit het Krijt waarvan er honderden fossielen zijn gevonden, van pasgeboren tot volwassen exemplaren.

Volgens Woodward is een van de belangrijkste gevolgtrekkingen uit de nieuwe studie het feit dat dinosauriërfossielen zo zeldzaam zijn. Als deze percentages ook voor andere soorten dan T. rex gelden, dan zouden onderzoekers zelfs kunnen schatten van hoeveel dinosauriërsoorten er nooit fossielen zijn ontstaan. “Als we kunnen uitwerken hoeveel andere soorten we helemaal niet kennen, is dat misschien wel net zo belangrijk als te weten welke soorten we tot nu toe hebben ontdekt,” zegt zij.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com