Lang, heel lang geleden begonnen mensen met het beschilderen van ’s werelds oudste canvas: hun eigen lichaam. Maar wanneer precies? Dat is onmogelijk met zekerheid vast te stellen. Het oerbewijs – de huiden van mensen uit de steentijd – zijn allang tot stof vergaan. Maar andere sporen zijn intact gebleven.
Zo werd in een grot in Zuid-Afrika een honderdduizend jaar oude schelp gevonden van een zeeoor. Daarin werd een mineraal bewaard dat was vermalen tot een rossig poeder dat oker wordt genoemd. Andere archeologische vondsten duiden erop dat cosmetische kleurstoffen al een kwart miljoen jaar geleden door onze verre voorouders werden gebruikt. En in Myanmar wordt een oeroud cosmetisch goedje tot op de dag van vandaag gebruikt.
Wat is thanaka?
In het Aziatische land is de oeroude menselijke behoefte om jezelf mooier te maken overal zichtbaar. Veel vrouwen, mannen en kinderen dragen er thanaka, een bleekgele pasta die wordt vermalen tot poeder.
De balsem staat symbool voor gezondheid en schoonheid. In boetiekjes beschilderen jonge medewerkers hun huid ermee in sierlijke patronen. Kinderen lopen naar school nadat hun moeder snel wat thanaka op hun snoet heeft gesmeerd. ‘Het maakt de huid zachter en zorgt ervoor dat puistjes en eczeem verdwijnen,’ zegt U Nyo (55), een boer die thanakabomen op zijn land heeft groeien.
Hoe wordt thanaka gemaakt?
De ruwe grondstof voor thanaka komt uit de schors van boomsoorten als Naringi crenulata en olifantsappel (Limonia acidissima). De verwerking van de schors is zeer bewerkelijk. Op boerderijen en in bossen worden de takken van de bomen in kleine stukken gezaagd.
Daarna zijn mensen op markten, in tempels en bij stalletjes langs de weg urenlang bezig met het afschrapen van de dunne schors, waarvoor ze een kleine slijpsteen van lei gebruiken. Het eindproduct ziet eruit als droog maïsmeel. Wanneer het met water wordt vermengd en met een vinger of een stokje op het gezicht wordt gesmeerd, droogt het op tot een lichtgouden laagje op de huid.
Thanaka, een oeroud symbool
De eerste historische verwijzing naar thanaka duikt op in dichtvorm aan het hof van koning Razadarit, de veertiende-eeuwse vader des vaderlands van het oude Birma. Maar het gebruik van de kleurstof gaat waarschijnlijk veel verder terug. In het huidige Myanmar wordt het gebruikt in alle gemeenschappen: boeddhisten, moslims en kleinere etnische groepen. Daarmee werd het een symbool van de Birmese cultuur, te vergelijken met de longyi, de sarongachtige rokdoek die zowel door mannen als vrouwen wordt gedragen.
‘Je kunt het niet vergelijken met moderne make-up,’ zegt Ma Tin Hla (36), een thanakaverkoopster in wat je de grand cru van de thanakaboom zou kunnen noemen: de hete, droge vlakten van Centraal-Myanmar rond de stad Mandalay. ‘De cosmetica die je in de winkel koopt, verwoest je gezicht. Thanaka doet precies het tegenovergestelde. Het repareert het.’
Heeft thanaka werkelijk genezende krachten?
Zoals veel gebruikers van de kleurstof beweert ook Ma Tin Hla dat thanaka een kracht bezit die verdergaat dan alleen maar het opdirken van het gezicht. De balsem fungeert als zonnebrandcrème en verwijdert rimpels, zegt ze. Het spul houdt volgens haar ook muggen weg, heeft antibiotische eigenschappen en helpt tegen acne, hoewel deze claim door de wetenschap wordt tegengesproken.
Toch zweren de Birmezen bij het middel. ‘Iedereen kan goedkope lippenstift opdoen,’ zegt Han Ni (26), een schoonheidsspecialiste die de kleurstof in de pagode van Kuthodaw in Mandalay tegen een kleine vergoeding bij bezoekers aanbrengt. ‘Maar alleen wij kennen de schoonheid van thanaka.’
