Een uitgeholde pompoen met een griezelig gezicht - een jack-o’-lantern - is een klassiek symbool van Halloween. Vooral in de Verenigde Staten zie je bij elke voordeur decoratieve pompoenen liggen. Maar waarom? De traditie vindt zijn oorsprong in landen als Ierland, Engeland en Schotland, en kent een fascinerende, ietwat lugubere, geschiedenis.

Vroege Keltische rituelen

Het gebruiken van een rond stuk fruit of groente om een menselijk gezicht weer te geven, gaat in sommige Keltische culturen al duizenden jaren terug.

‘Het kan zelfs een pre-christelijke oorsprong hebben, voortkomend uit de gewoonte om hoofden te vereren. Mogelijk stelden ze oorlogstrofeeën voor die je had gewonnen van je rivalen,’ zegt Nathan Mannion, senior curator van EPIC The Irish Emigration Museum in Dublin. ‘Het is nogal luguber, maar ze kunnen symbool gestaan hebben voor de afgehakte hoofden van de vijand.’

Leestip: In eeuwige strijd met de Romeinen: wie waren de Kelten?

De traditie won aan populariteit tijdens de Keltische feestdag Samhain, die oorspronkelijk op 1 november werd gevierd en waarop vele tradities van het moderne Halloween zijn gebaseerd.

Goedkope lantaarns van fruit en groente

Op de avond voor Samhain, 31 oktober, werd aangenomen dat geesten van de doden zich onder de levenden mengden. Om rusteloze zielen af te weren, trokken mensen kostuums aan en sneden ze angstaanjagende gezichten in knolgewassen, zoals bieten en aardappelen, die na de recente oogst meestal in overvloed aanwezig waren.

Het uithollen van fruit of groente was ook praktisch, zegt Mannion. ‘Metalen lantaarns waren vrij duur, dus mensen holden knolgewassen uit,’ zegt hij. ‘Na verloop van tijd begonnen mensen er gezichten en patronen in te kerven, zodat het licht door de gaten kon schijnen.’

De jack-o’-lantern en Stingy Jack

De oorsprong van jack-o’-lanterns beperkt zich niet tot groenten en fruit. De term werd ook gebruikt voor mensen. Volgens het Amerikaanse woordenboek Merriam-Webster was het in het zeventiende-eeuwse Groot-Brittannië gebruikelijk om een man waarvan je de naam niet wist ‘Jack’ te noemen. Een nachtwaker stond bijvoorbeeld bekend als ‘Jack-of-the-Lantern’ of jack-o’-lantern.

Dan is er nog het achttiende-eeuwse Ierse volksverhaal over Stingy Jack, een man die vaak werd beschreven als een smid met een voorliefde voor kattenkwaad en drank. Er bestaan tientallen versies, maar een terugkerend verhaal is dat Stingy Jack de duivel twee keer voor de gek hield.

Leestip: Hoe werden deze dieren een symbool voor Halloween?

Toen Jack stierf, werd hij geweigerd in de hemel én de hel. Maar de duivel had medelijden met Jack en gaf hem een stukje gloeiende kool om als lantaarn te laten branden, terwijl hij voor eeuwig tussen beide plaatsen ronddwaalde. Dit gaf opnieuw aanleiding tot de bijnaam Jack-of-the-Lantern, of jack-o’-lantern.

‘Het werd ook gebruikt als een waarschuwend verhaal. Jack was een ziel die gevangen zat tussen twee werelden, en als je je gedroeg zoals hij, zou je ook zo kunnen eindigen,’ zegt Mannion.

Toen elektriciteit in de jaren dertig van de vorige eeuw zijn intrede deed in Ierland, vervaagde het verhaal van Stingy Jack. ‘Zodra de lichten aangingen, verloren veel van de verhalen hun kracht en werd de fantasie van de mensen minder wild,’ vertelt Mannion.

Zo bereikte de traditie de Verenigde Staten

Rond die tijd kwam de traditie van jack-o’-lanterns al voor in vroege Amerikaanse literatuur en media. Schrijver Nathaniel Hawthorne verwees ernaar in zijn korte verhaal The Great Carbuncle uit 1835 en opnieuw in 1852 in Feathertop, over een vogelverschrikker met een uitgesneden hoofd van pompoen.

Volgens Cindy Ott, auteur van Pumpkin: The Curious History of an American Icon, verscheen de eerste afbeelding van een pompoenen jack-o’-lantern waarschijnlijk in een uitgave van Harper’s Weekly uit 1867.

Het eerste internationale horrorverhaal

De uitgeholde pompoen kreeg pas echt een plek in de Amerikaanse cultuur door het verhaal The Legend of Sleepy Hollow van Washington Irving, voor het eerst gepubliceerd in 1820 en opnieuw uitgegeven in 1858. In dit korte verhaal gooit de Headless Horseman een ongesneden pompoen naar Ichabod Crane, die daarna nooit meer wordt gezien.

Maar op de meeste afbeeldingen van de angstaanjagende schurk houdt hij een vurige jack-o’-lantern vast, waardoor het verhaal een Halloween-symbool werd.

Leestip: Horrordorp Centralia staat al ruim zestig jaar in de hens

‘De legende wordt beschouwd als een Halloweenverhaal, waarschijnlijk omdat het een van de eerste internationaal bekende horrorverhalen was,’ zegt Sara Mascia, uitvoerend directeur van The Historical Society of Sleepy Hollow and Tarrytown. ‘De pompoen werd geassocieerd met dat element van angst.’

Een symbool van gastvrijheid

In de negentiende- en vroege twintigste eeuw gaven Ierse immigranten die naar de VS trokken het verhaal van de jack-o’-lantern verder vorm. Zij ontdekten dat pompoenen, die in Ierland niet groeiden, veel geschikter waren om in te snijden dan koolrapen of aardappelen.

De uitgeholde pompoenen zijn inmiddels veel meer dan alleen decoratie. Ondanks hun vaak angstaanjagende uiterlijk, symboliseren jack-o’-lanterns nu gastvrijheid en een gevoel van gemeenschap, in ieder geval in de Verenigde Staten. ‘Met Halloween ga je niet naar iemands huis, tenzij ze een jack-o’-lantern hebben,’ zegt Ott. ‘Het gaat om het versterken van de gemeenschap, het uitdragen van goede waarden en je buren helpen. De pompoen en jack-o’-lantern hebben ook die betekenis.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!