Mogelijk heb je wel eens gehoord van ‘murder hornets’ oftewel Aziatische reuzenhoornaars. De insecten kwamen wereldwijd in het nieuws nadat in 2019 en 2020 een klein aantal in de Amerikaanse regio Pacific Northwest werd aangetroffen. Op dit moment komen ze in de VS alleen nog voor in het uiterste noordwesten van de staat Washington, deels dankzij een gerichte campagne om ze op te sporen en hun nesten uit te roeien.

De ontdekking van deze agressieve, vijf centimeter grote dieren die erom bekend staan hele bijenkolonies uit te moorden, leidde tot commotie in de Verenigde Staten. Veel mensen zagen een bepaalde plaatselijke wespensoort aan voor de dodelijke hoornaars. Wat deze mensen zagen is volgens entomoloog Justin Schmidt van de University of Arizona een onschadelijke, in Amerika inheemse wesp met een angstaanjagende naam: de ‘cicada killer’.

Deze naam is zeer toepasselijk. De forse vrouwtjes kunnen tot wel ruim vier centimeter groot worden. Ze jagen uitsluitend op cicaden, die ze overmeesteren en inspuiten met gif. Hierdoor raakte de cicade verlamd, waarna de wesp haar prooi al vliegend meeneemt naar haar ondergrondse nest. De cicada killers zijn sinds half juli uit hun nesten gekomen en zoemen sindsdien rond in tuinen.

De wespen hebben het voorzien op cicaden die in bepaalde jaargetijden uitkomen. Deze zijn een betrouwbaarder voedselbron dan de soorten die slechts eens in de zoveel jaar uitkomen, zoals ‘Brood X’ die afgelopen mei weer te zien was in het oosten van de VS. Er zijn in Noord-Amerika vier soorten cicada killers die zowel in uiterlijk als in gedrag veel op elkaar lijken.

Hoewel ze er door hun omvang en geel-bruine kleurencombinatie eng uitzien, vormen cicada killers geen gevaar voor mensen; het zijn de “vriendelijke reuzen onder de wespen,” aldus Schmidt. De mannetjes kunnen niet steken en de vrouwtjes gaan, in tegenstelling tot Aziatische reuzenhoornaars, mensen uit de weg en gebruiken hun angel maar zelden. Je loopt pas eventueel gevaar als je ze vastpakt, vertelt Schmidt. De onderzoeker is al duizenden keren geprikt en heeft aan de hand daarvan de Schmidt Sting Pain Index opgesteld.

Als je al gestoken wordt, doet de steek van een cicada killer-vrouwtje nauwelijks zeer. Het voelt niet erger dan een speldenprik en de pijn is minder dan van de steek van kleinere soorten bijen, stelt ecoloog Joe Coelho die aan de Quincy University in de staat Illinois onderzoek doet naar deze roofinsecten. De steek van de Aziatische reuzenhoornaar is vele malen pijnlijker en doet denken aan “gestoken worden met een gloeiendhete naald,” vertelde onderzoeker Shunichi Makino in een eerder interview.

Ondanks het feit dat cicada killers “groot zijn en er eng uitzien, kunnen ze helemaal niks. Ze kunnen het zich niet permitteren om je te steken, omdat ze dan door de mand vallen. Het is wonderbaarlijk hoe bang mensen voor ze zijn, alleen op basis van hun uiterlijk,” stelt Coelho.

Hoe de jacht in zijn werk gaat

Cicada killer-vrouwtjes gebruiken hun grote ogen en uitstekende gezichtsvermogen om de goed gecamoufleerde cicaden in de bomen te vinden. Ze vallen de krekels aan en injecteren ze met een cocktail van snelwerkende gifstoffen, waardoor de cicade zich niet meer kan verroeren. Niemand weet hoe dat precies werkt, aldus Coelho. Maar de prooien veranderen daardoor in een soort zombies, waardoor de jongen van de wesp zich er des te beter aan tegoed kunnen doen. Uit onderzoek van een voormalige promovendus van Coelho bleek dat de met gif bewerkte, verlamde cicaden zelfs langer in leven kunnen blijven dan hun gewone, gezonde soortgenoten.

Als de jacht van het wespenvrouwtje slaagt, moet ze haar zware prooi terug naar haar nest zien te krijgen. Daarbij gebruikt ze haar krachtige vleugels, terwijl ze de cicade met haar middelste poten vasthoudt. Uit onderzoek van Coelho blijkt dat ‘eastern cicada killers’ (Sphecius speciosus) in staat zijn om cicaden die ruim 80 procent zwaarder zijn dan zijzelf—bijna twee keer zo zwaar — te doden en te verplaatsen, iets dat eigenlijk fysiek onmogelijk is. De onderzoeker legt uit dat ze dat voor elkaar krijgen door enigszins ‘vals te spelen’: ze klimmen met de cicade een boom in of tegen een ander verticaal oppervlak op en vliegen dan zo hard mogelijk richting hun nest. Dit herhalen ze desnoods verschillende keren tot ze weer terug zijn, waarna ze de cicaden onder de grond slepen.

Het vrouwtje legt vervolgens in een ondergrondse kamer een eitje op haar verlamde prooi, die als bron van voedsel dient voor de groeiende larve. De wespen hebben slechts één cicade nodig om een mannelijke nakomeling te produceren. Voor de ontwikkeling van vrouwtjes, die ongeveer twee keer zo groot zijn als mannetjes, zijn twee cicaden nodig. Wanneer er eenmaal één of twee cicaden in een kamer liggen, verzegelt het vrouwtje de kamer. Ze maakt een volgende kamer en zet haar jacht voort.

In een goed jaar maakt en vult ze misschien wel een stuk of vijftien kamers. Tussen het moment van uitkomen (ongeveer half juli) en haar dood zes weken later, kunnen wespen meer dan dertig cicaden hebben gevangen en gedood.

Als de wespenlarven zich eenmaal tegoed doen aan de cicaden, blijven ze nog een winter onder de grond. Halverwege de zomer van het volgende jaar ontwikkelen ze zich tot volwassen dieren en komen uit, waarna de cyclus opnieuw begint.

Wespenbluf

Bij de meeste waarnemingen van cicada killers gaat het om mannetjes, die kort voor de vrouwtjes uit hun nest komen, legt entomoloog John Alcock van de Arizona State University uit. Zodra de vrouwtjes uitkomen, voeren de mannetjes een verwoede strijd om met een vrouwtje te paren. Elk vrouwtje krijgt maar één keer nakomelingen. In tegenstelling tot de vrouwtjes gedragen de mannetjes zich agressief. Ze verjagen dieren (inclusief mensen) die in de buurt van hun territorium komen. Ze doen zelfs net alsof ze steken, een gedrag dat ‘pseudo-stinging’ wordt genoemd.

De mannetjes “maken een hoop kabaal en het is logisch dat mensen zich rot schrikken,” zegt Coelho. Dat wordt nog versterkt door het feit dat de insecten een voorkeur lijken te hebben voor een verstoord leefgebied, met een open veld en lage vegetatie, zoals bijvoorbeeld gazons in buitenwijken.

Toch speelt deze insectensoort een belangrijke rol in het ecosysteem en draagt deze bij aan het in toom houden van het aantal cicaden. En daarnaast zijn de ongelooflijke jachttechnieken van deze insecten interessant om over te vertellen aan kinderen, aldus Schmidt. (Lees verder: 'Murder hornet' mania highlights dangers of fearing insects and spiders.)

“Als mensen dus een cicada killer in hun tuin aantreffen, is dat volgens Alcock eerder iets om blij van te worden in plaats van de insectenspray te halen.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com