Hoewel in ’s werelds zoetwatersystemen, van kreekjes tot rivieren, ruim tienduizend vissoorten leven, zullen we veel van deze onbekende wezens misschien nooit te zien krijgen omdat hun populaties snel in aantallen achteruitgaan. Momenteel wordt zo’n twintig procent van alle bekende zoetwatersoorten met uitsterving bedreigd of is al uitgestorven. Daarom fotografeert David Herasimtschuk vissen niet alleen omdat hij dat leuk vindt; als professioneel fotograaf probeert hij ook aandacht te vragen en waardering te kweken voor zoetwaterhabitats en de dieren die er voorkomen.
“Zoveel van dit leven is aan het verdwijnen nog voordat iemand het heeft gezien,” zegt Herasimtschuk.
Herasimtschuk is als fotograaf en documentairemaker verbonden aan Freshwaters Illustrated, een in Oregon gevestigde ngo die het publiek bewust wil maken van het bestaan van zoetwaterecosystemen en mensen ertoe wil aansporen deze systemen te beschermen. Al bijna tien jaar werkt hij samen met Freshwaters Illustrated om de kreken en rivieren van Noord-Amerika vast te leggen – van de bergen van Colorado tot het El Yunque National Forest op Puerto Rico. Deze ecosystemen omvatten niet alleen habitats voor een hele reeks aquatische planten en dieren maar ondersteunen ook een netwerk van wilde landflora en -fauna, van vogels die langs rivieroevers nestelen of op hun trek in wetlands uitrusten tot bevers die rivieren gebruiken om zich te verplaatsen en roofdieren die zich voeden met rivierbewoners en echte rivierdieren.
Rivieren zijn ook belangrijke drinkwaterbronnen voor de mens en ze leiden overstromingen in goede banen. Ze leveren irrigatie voor gewassen en worden voor de opwekking van waterkracht gebruikt. Maar ondanks de cruciale rol die ze in de natuur en in het leven van de mens spelen, worden ze vaak over het hoofd gezien.
“Mensen weten meer over het harlekijnvisje (‘Nemo’) dat op een koraalrif leeft dan over een rietvoorntje dat tien minuten verderop in een meertje voorkomt,” zegt Herasimtschuk. “Ik laat mensen in feite een heel nieuwe wereld zien, maar dan een wereld die grotendeels in de eigen achtertuin ligt.”
Uniek gedrag
Op sommige plekken die door Herasimtschuk zijn gefotografeerd, zoals de zuidelijke Appalachen, zijn zoetwatersystemen met een ongelooflijke biodiversiteit te vinden. Alleen al in deze regio komen drie- tot vierhonderd inheemse vissoorten voor.
In de zuidelijke Appalachen leeft ook Herasimtschuks favoriete amfibie: de modderduivel, een reusachtige watersalamander die inheems is in Noord-Amerika. Als je een tijdje geduldig in de buurt van deze zeventig centimeter lange salamanders rondhangt, zullen ze volgens Herasimtschuk uiteindelijk contact met je zoeken en “jou in hun wereld toelaten.” Op die manier wist hij ook de enige foto te maken van een modderduivel die probeert een slang op te eten, een foto die Herasimtschuk de onderscheiding Wildlife Photographer of the Year van het Natural History Museum in Londen opleverde. Het tafereel was verrassend, want modderduivels jagen normaliter op veel kleinere prooien. Toen de slang zich om de kop van de salamander wikkelde, probeerde de modderduivel zijn beet te verleggen, waardoor de Noord-Amerikaanse waterslang kans kreeg te ontsnappen.
Herasimtschuk heeft talloze zeldzame gedragingen door zijn lens waargenomen, zoals kleine elritsen en Tennessee-serpelingen die tijdens het paaien een spectaculaire kleurenshow opvoeren. Hij heeft kopvoorntjes dagenlang zien zoeken naar geschikte steentjes waarmee ze hun kraamkamers konden bouwen. Hij heeft naast kaaimansnoeken gezwommen, prehistorisch ogende vissen die volgens hem op “onderwaterdinosauriërs” lijken. Hij heeft het vrouwtje van een kaaimansnoek 30.000 eitjes ter grootte van een erwt zien leggen, waarvan er sommige op zijn camera bleven plakken. En het kostte hem acht jaar en duizenden pogingen om de paring van ruwe salamanders aan de oevers van de Willamette River in Oregon eens goed te fotograferen.
In de regen
Weersomstandigheden kunnen grote invloed hebben op de tijdsduur die nodig is om het perfecte moment vast te leggen. Veel zoetwatersoorten paaien in het voorjaar en de winter in hoger gelegen gebieden, zodat Herasimtschuk al gauw acht tot tien uur in ijskoud water doorbrengt om honderden foto’s te nemen.
Volgens hem kan hij de kou in zijn drysuit goed aan, maar als het regent, houdt hij ermee op. In de wereld van de zoetwaterfotografie is neerslag niet alleen een zegen maar ook een vloek. Regen trekt bijvoorbeeld zalmen aan, omdat de extra neerslag de vissen helpt om stroomopwaarts te zwemmen. Maar het verandert het water ook in een donkere afgrond. Het is niet de regen zelf die de ondoordringbare waas veroorzaakt, maar modderdeeltjes die tijdens een regenbui in het water worden gespoeld.
“Als je water dat zo donker is als chocolademelk een kreek binnen ziet stromen, krijg je een goed idee van de verstikking die dit voor waterdieren met zich mee kan brengen,” zegt Herasimtschuk. De Amerikaanse milieudienst EPA beschouwt slib als de meest voorkomende vorm van vervuiling in rivieren en meren – ongeveer een derde bestaat uit natuurlijke erosie, maar het grootste deel wordt losgewoeld door menselijke activiteiten als bouw- en graafwerkzaamheden.
Ondanks de veeleisende aard van zijn werk geeft Herasimtschuk niet op, want in de toekomst zal het documenteren van deze soorten misschien niet meer mogelijk zijn. Sommige soorten worden door stuwdammen gehinderd bij hun trek langs belangrijke migratieroutes, terwijl hun habitats worden verwoest door problemen als slib en vervuiling. Herasimtschuk heeft zelfs wegroestende accu’s in een rivier gezien, en beschermde maar met zwerfafval bezaaide zoetwatergebieden.
Dat is niet alleen een probleem voor het zoetwaterleven, maar ook voor de mens. Dieren als modderduivels fungeren als indicatoren voor de gezondheid van een riviersysteem. Hun aanwezigheid is een teken dat het water schoon en drinkbaar is. Maar deze wezens beginnen te verdwijnen, net als verschillende andere dieren op Herasimtschuks foto’s. Niettemin hoopt hij dat hij met zijn opnamen bewustwording kan kweken en mensen zal inspireren tot zorg voor de natuur.
“Veel van deze soorten zwemmen al miljoenen jaren rond; pas in de afgelopen honderd jaar zijn ze begonnen te verdwijnen,” zegt Herasimtschuk.
Lees ook: Nieuwe grote salamandersoort ontdekt
