Wat wetenschappers kunnen leren van de grootste haaien, krokodillen en spinnen op aarde

Of we nu eerbied voelen, angst of simpelweg nieuwsgierigheid: mensen zijn gefascineerd door alles wat groot is.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat Deep Blue, met zes meter de langste witte haai waar ooit opnamen van werden gemaakt, steeds volop in het nieuws komt wanneer ze zich tegoed doet aan een dode walvis. Om diezelfde reden kent de wereld ook de naam van Lolong, een van de grootste zeekrokodillen ooit gemeten, die zelfs nog een paar centimeter groter was dan Deep Blue.

En nu gaan onderzoekers tijdens een uitzending van Sharkfest op National Geographic Channel op 19 juli op zoek naar Kamakai. Dit tijgerhaaivrouwtje werd in Frans-Polynesië ontdekt en zou een van de grootste dieren van haar soort zijn die ooit op film werd vastgelegd.

Volgens deskundigen leveren dat soort verhalen niet alleen sensatie op: de wetenschap kan ook veel leren van dergelijke extreem grote dieren.

“Is het zinvol om alleen een verhaal te laten zien over een grote haai? Nee,” vindt Chris Fischer, de oprichter en voorzitter van Ocearch, een organisatie die zich richt op dataverzameling en die enkele van de grootste witte haaien ter wereld heeft getagd en volgt.

Maar als zo'n dier op een zorgvuldige manier wordt gevangen, onderzocht, getagd en weer vrijgelaten, levert dat wel nuttige wetenschappelijke informatie op, aldus Fischer. Zo kan door het volgen van een groot vrouwtje als Deep Blue bijvoorbeeld duidelijk worden “waar witte haaien paren, waar ze tijdens hun zwangerschap verblijven en waar hun jongen worden geboren”.

Kun je geen genoeg krijgen van haaien? Op National Geographic Wild kijk je in de maand juli iedere dag een nieuwe aflevering over haaien tijdens Sharkfest.

Voor een soort die met uitsterven wordt bedreigd, zoals de witte haai, is dit cruciale informatie om te bepalen hoe het dier het best kan worden beschermd en hoe de populatie weer kan gaan groeien, stelt hij. (Lees waarom witte haaien nog steeds een raadsel voor ons zijn.)

Een kijkje in het verleden

Er is nog een andere reden om aandacht te besteden aan de reuzen onder de grote dieren: ze kunnen ons iets over het verleden vertellen.

“Heel grote dieren zijn een hele nuttige bron van informatie,” zegt Stephanie Drumheller-Horton die onderzoek doet naar de voorouders van de krokodil aan de Amerikaanse University of Tennessee.

Zo is het bijvoorbeeld nuttig om het dieet van de huidige grootste krokodillen te bestuderen om erachter te komen wat de twaalf meter lange Sarcosuchus imperator — ook wel ‘SuperCroc’ genoemd — at in het Krijt. Lolong, die in 2013 in gevangenschap stierf op de Filippijnen, deed zich toen hij nog in het wild leefde waarschijnlijk tegoed aan vissen, vogels, zoogdieren en zelfs vee. (Lees meer over het grootste fossiel van een zoetwaterkrokodil ooit.)

“We kunnen voorspellingen doen aan de hand van de nu bestaande soorten. Daar hoort ook bij dat we naar de grootste exemplaren kijken,” aldus Drumheller-Horton.

Tegelijkertijd kunnen de huidige onderzoeksgegevens worden gebruikt om te laten zien hoe de soorten zijn veranderd als gevolg van de jacht, de visserij en andere vormen van menselijk handelen.

“Als je kijkt naar de historische gegevens over sommige dieren, zoals bijvoorbeeld manta's en walvishaaien, dan zie je dat ze vroeger aanzienlijk groter werden dan de exemplaren die tegenwoordig rondzwemmen,” vertelt Andrea Marshall, een National Geographic Society explorer die medeoprichter is van de Marine Megafauna Foundation. De thuisbasis van deze stichting is in Californië, maar de organisatie beschikt ook over een onderzoekscentrum in Mozambique.

Dat betekent dat we “de grootste, oudste en meest volwassen exemplaren die er waren hebben weggevist,” stelt ze. En dat betekent weer dat natuurbeschermers serieus aan de slag moeten als ze de soort weer in zijn oude glorie willen herstellen.

Als groot zijn een nadeel is

Dat dieren tot een enorm formaat kunnen uitgroeien is te danken aan een combinatie van factoren, zoals goede genen en een gezond ecosysteem. Maar hun succes kan ook tegen ze gaan werken.

Deze alligatorsnoek doet zich tegoed aan een forelbaars. De snoek behoort tot een van de grootste soorten zoetwatervissen in Noord-Amerika.

Neem de alligatorsnoek (Atractosteus spatula) , een prehistorisch uitziende zoetwatervis uit het zuiden van de Verenigde Staten, die zo'n 2,5 meter lang kan worden en circa 150 kilo zwaar.

“Als ze eenmaal een bepaalde omvang hebben, zijn er nog maar heel weinig roofdieren waar ze iets van te vrezen hebben,” zegt Solomon David, die als aquatisch ecoloog verbonden is aan de Nicholls State University in de Amerikaanse staat Louisiana.

Maar zelfs een volwassen alligatorsnoek is niet opgewassen tegen een mens met een compoundboog. Volgens David worden tegenwoordig veel te veel van deze indrukwekkende vissen als trofee gedood, wat nadelige gevolgen heeft voor de soort. In sommige delen van hun leefgebied staan de dieren te boek als zeldzaam en bedreigd.

Wetenschappers hebben al aangetoond dat de jacht op de grootste rammen onder de dikhoornschapen ertoe kan leiden dat de dieren in een bepaalde populatie kleinere hoorns krijgen, en dat stropen ertoe kan leiden dat olifanten zonder slagtanden geboren worden.

“Mensen jagen op de grootste, stoerste dieren van een populatie,” aldus David. “Daardoor halen we die genen, waardoor ze zo groot worden, weg uit de groep.”

Overschaduwde soorten

Er kleeft nog een ander nadeel aan onze fascinatie voor de grootste dieren. Daardoor krijgen minder opvallende dieren soms minder aandacht, volgens sommige experts.

Er zijn zo'n vijfhonderd soorten haaien, waaronder de minder bekende en kleinere epaulethaaien, zee-engelen en koboldhaaien, vertelt Melissa Cristina Márquez, marien bioloog en oprichter van het Fins United Initiative.

Vooral zee-engelen verdienen de aandacht, omdat deze bewoners van de zeebodem in de afgelopen eeuw uit meer dan tachtig procent van hun voormalige leefgebied zijn verdwenen. Ze worden inmiddels gezien als de op een na meest bedreigde tak binnen de haaien en roggen.

“Wanneer alle aandacht uitgaat naar grote, indrukwekkende haaien als de hamerkophaai, de tijgerhaai of de witte haai, worden de kleinere soorten overschaduwd,” stelt Márquez. (Lees over zes soorten haaien waar je nog nooit van gehoord hebt.)

Tegelijkertijd kan met superlatieven als “de langste” of “de grootste” ook aandacht worden gegenereerd voor dieren waar meestal niet veel belangstelling voor is, zegt Stefano Mammola, die als ecoloog werkt bij de Italiaanse Consiglio Nazionale delle Ricerche. In 2017 publiceerde hij een onderzoek over bijna honderd recordhouders onder de spinnen.

Het ging onder meer over de Zuid-Amerikaanse goliathvogelspin, die ongeveer even zwaar kan worden als drie tennisballen, en de heteropoda maxima die in grotten in Laos voorkomt en die met zo'n dertig centimeter de grootste pootspanwijdte van alle spinnen heeft.

“Als je de interesse van mensen weet te wekken met coole, enigszins extreme eigenschappen, dan gaan ze spinnen hopelijk ook leuker vinden,” stelt Mammola. “Daardoor ontstaat er meer aandacht voor dit soort dieren die normaal niet zo in de belangstelling staan.”

Jason Bittel schrijft over natuurhistorische onderwerpen en er verschijnen regelmatig bijdragen van hem in National Geographic.