Deze papegaaien ontwikkelden een nieuw ‘dialect’. Kunnen soortgenoten ze nog verstaan?

Door het regenwoud van Puerto Rico weerklinkt tegenwoordig het geschreeuw, gekrijs en gefluit van papegaaien. Maar enkele tientallen jaren geleden waren deze geluiden bijna verdwenen.

De ontbossing pakte funest uit voor de daar levende papegaai, de Puertoricaanse amazone. Voordat het gebied in de zestiende eeuw door de Europeanen werd gekoloniseerd, leefden er naar schatting een miljoen van deze vogels. In de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er nog maar 13 over in het wild. Ze kwamen alleen nog voor in El Yunque, het enige woudgebied op het eiland.

In een uiterste poging om de soort voor uitsterven te behoeden, besloten dierenbeschermers om de papegaaien in gevangenschap te fokken. De gok pakte goed uit: de knalgroene vogels staan weliswaar nog steeds te boek als ernstig bedreigd, maar er leven er momenteel meer dan zeshonderd.

Maar nu dreigt er een nieuw gevaar voor hun voortbestaan, aldus dierenbeschermers. De in gevangenschap levende papegaaien hebben een heel nieuw ‘dialect’ ontwikkeld. Volgens onderzoeksleider Tanya Martínez, die als bioloog werk aan het Puerto Rican Parrot Recovery Project van het Puerto Rico Department of Natural and Environmental Resource, werd dat verschijnsel nooit eerder waargenomen bij andere in gevangenschap levende vogelpopulaties.

Rond 2013 begon het Martínez, toen een masterstudent aan de University of Puerto Rico, op te vallen dat niet alle Puertoricaanse amazones hetzelfde klonken. “Tijdens het onderzoek naar de wilde populatie in het El Yunque-woud klonk het bijna alsof het een andere soort was,” vergeleken met de in gevangenschap levende vogels, stelt Martínez, van wie onlangs een artikel verscheen in het vakblad Animal Behaviour.

Om dat uit te zoeken, luisterde ze alle vier de bestaande papegaaipopulaties (twee in het wild en twee in gevangenschap) af, en maakte daar opnamen van. Wat ze hoorde, bevestigde haar vermoeden: de vocalisaties verschilden per populatie.

Die vermoedelijke taalbarrière binnen de soort is zorgelijk, stelt Timothy Wright, die als bioloog werkt aan de New Mexico State University en niet betrokken was bij het onderzoek. Voor een succesvolle herintroductie van de soort, moeten de papegaaien in staat zijn om met soortgenoten te communiceren, met name om de relaties binnen hun specifieke gemeenschap te versterken, stelt hij.

Drie Puertoricaanse amazone-eieren liggen in een holte in een boom.

“Als je niet aan anderen duidelijk kunt maken dat je bij hun groep hoort, dan mis je mogelijk de voordelen van leven in groepsverband,” aldus Wright. Daarbij valt te denken aan groepsgewijs vluchten voor een roofdier of samenwerken om voedsel te vinden.

Groeiende populatie

De medewerkers van de U.S. Fish and Wildlife Service fokten in 1973 de eerste groep van in gevangenschap geboren Puertoricaanse amazones, op een locatie in de buurt van het afgeschermde gebied waar de in het wild levende papegaaien van El Yunque voorkwamen.

Omdat er zo weinig wilde vogels over waren, besloten de onderzoekers tot een creatieve ingreep. Ze brachten hispaniola-amazones over naar Puerto Rico, en lieten deze vogels optreden als pleegouders voor Puertoricaanse amazonekuikens. Hispaniola-amazones zijn nauw verwant aan Puertoricaanse amazones, en ze waren relatief talrijk in hun oorspronkelijke leefgebieden in Haïti en de Dominicaanse Republiek.

Het programma bleek succesvol. In 2006 waren er vier populaties Puertoricaanse amazones: een groep die in gevangenschap leefde in El Yunque, een groep die in gevangenschap leefde in Rio Abajo State Forest, een groep die in het wild was geherintroduceerd in Rio Abajo State Forest en de resterende, oorspronkelijke groep wilde vogels in El Yunque.

Martínez nam het geluid op van alle vier deze groepen en zette ruim achthonderd uur aan geluidsopnamen om in grafieken die ‘spectrogrammen’ worden genoemd. Samen met haar toenmalige begeleider David Logue, die inmiddels aan de Canadese University of Lethbridge werkt, vergeleek ze die met elkaar.

Daarbij focusten ze zich op de twee meest voorkomende geluiden, ‘kah’ en ‘tsjie’, die groepsleden maken om contact met elkaar te houden. Uit het onderzoek bleek dat in gevangenschap levende vogels daarvoor minstens twee lettergrepen gebruiken, terwijl de roep van de in het wild levende vogels in El Yunque heel anders is, met in feite een enkele lettergreep die steeds wordt herhaald.

Martínez stelt dat de vogels die in gevangenschap opgroeiden waarschijnlijk nieuwe vocalisaties ontwikkelden doordat ze van jongs af aan de roep van de hispaniola-amazones hoorden, en niet gewend raakten aan het geluid van volwassen dieren van hun eigen soort.

Maar dat waren niet de enige vocale veranderingen. Uit het onderzoek bleek ook dat elke keer dat de onderzoekers de vogels opsplitsten in een nieuwe groep, er nieuwe kleine wijzigingen plaatsvonden in hun geluiden. De groep die in gevangenschap in Rio Abajo leefde, begon anders te klinken dan hun in gevangenschap levende ouders in El Yunque. En nadat de in gevangenschap levende dieren in Rio Abajo waren vrijgelaten, veranderde hun roep ook weer.

Twee van halsbanden voorziene Puertoricaanse amazones kijken naar buiten vanuit hun nestholte. Wetenschappers kunnen met behulp van de halsbanden bepalen waar de dieren zich bevinden.

Achteraf bleek dat Martínez haar onderzoek net op tijd had afgerond. In 2017 sloeg, vlak nadat ze klaar was met opnemen, het noodlot toe in het El Yunque-woud. Tijdens orkaan Maria stierf de hele groep van circa vijftigwilde papegaaien.

“Dit was de laatste plek waar nog wilde papegaaien leefden,” zegt ze. “Zonder dit woud was de soort uitgestorven.” De soort kon uiteindelijk worden gered dankzij de in gevangenschap levende vogels en hun geherintroduceerde soortgenoten, met hun voorouders die bijna vijftig jaar geleden uit het woud waren meegenomen.

Taaldocenten

Veranderingen in vocalisaties kunnen van invloed zijn op het gedrag van papegaaien, stelt Wright, die onderzoek doet naar een andere papegaaiensoort, de geelnekamazone, uit Costa Rica. Toen hij bij wijze van experiment verschillende papegaaien in een groep plaatste met een voor hen onbekend dialect, bleek dat de jongere vogels zich de nieuwe taal snel eigen maakten, maar dat de oudere die niet onder de knie kregen. “De volwassenen leken het nieuwe dialect niet te willen leren; ze gingen alleen om met vogels met hetzelfde dialect.”

Thomas White, een bioloog die al meer dan twintig jaar werkt voor het Puerto Rican Parrot recovery program van de U.S. Fish and Wildlife Service, merkt op dat sommige Puertoricaanse amazones een nieuw dialect aanleerden als ze in een andere populatie werden gezet, maar dat niet alle vogels daartoe in staat bleken.

“Het is net als mensen die een vreemde taal leren: sommigen pikken het veel sneller en makkelijker op dan anderen,” stelt White.

Daarom worden binnen het project de in het wild geherintroduceerde papegaaien ingezet als ‘docent’, om de in gevangenschap levende vogels te helpen om de vocalisaties van hun wilde soortgenoten te leren.

Vogels die op de lijst staan om te worden vrijgelaten in het El Yunque-woud, zitten eerst een tijdje op een plek waar ze kunnen kijken en luisteren naar hun toekomstige groepsgenoten en de kunst kunnen afkijken. Bovendien zijn de vogelbeschermers opgehouden om hispaniola-amazones in te zetten als pleegouders, omdat er inmiddels voldoende Puertoricaanse amazones zijn die voor hun eigen kuikens kunnen zorgen.

Eerder dit jaar liet het team dertig in gevangenschap opgegroeide papegaaien vrij in het El Yunque-woud, ter vervanging van de populatie die tijdens de orkaan stierf. Hun dialect is niet helemaal hetzelfde als dat van hun voorgangers, maar er zal weer een kakofonie aan papegaaiengeluid door het woud weerklinken.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com