In 1995 kocht een museum in Karlsruhe, in het zuidwesten van Duitsland, een opmerkelijk fossiel aan dat in de crèmekleurige kalksteen van het noordoostelijke Araripe-bekken van Brazilië was ontdekt. Het fossiel behoorde tot een 120 miljoen jaar oude dinosauriër die was bedekt met een vreemd laagje materiaal, dat door wetenschappers aanvankelijk voor algen werd aangezien.
Maar 25 jaar later hebben onderzoekers nu bevestigd dat het roofdier volstrekt uniek is, namelijk de eerste gevederde, niet-vliegende dinosauriër die op het zuidelijk halfrond is gevonden. Braziliaanse wetenschappers roepen nu op om het fossiel uit Duitsland terug te halen. Sinds de dinosauriër, die de naam Ubirajara jubatus heeft gekregen, op 13 december wetenschappelijk is beschreven in het tijdschrift Cretaceous Research, wordt er in online-protesten onder de hashtag #UbirajaraBelongstoBR op gewezen dat het fossiel, dat van onschatbare waarde voor de wetenschap is, mogelijk illegaal uit Brazilië is geëxporteerd.
“Dit had nooit mogen gebeuren, want dit fossiel had Brazilië nooit mogen verlaten,” zegt Flaviana Lima, paleontologe aan de Universidade Federal do Cariri in Crato, Brazilië.
De Sociedade Brasileira de Paleontología (SBP) maakte op 21 december bekend dat ze in samenwerking met het Braziliaanse Conselho Nacional de Desenvolvimento Científico y Tecnológico (dat nog met zijn oude afkorting CNPq wordt aangeduid) gaat onderzoeken of de export van Ubirajara naar Duitsland wel legaal is geweest. Daarnaast liet het tijdschrift Cretaceous Research de SBP weten dat het zou overwegen de betreffende publicatie tijdelijk van zijn website te verwijderen, in afwachting van de uitkomst van dat onderzoek. “De strijd is nog niet gestreden,” liet de SBP in een verklaring weten.
Eberhard Frey, paleontoloog aan het Staatliche Museum für Naturkunde Karlsruhe (waar Ubirajara wordt bewaard) en een van de auteurs van de nieuwe studie, zegt dat het fossiel naar Duitsland werd overgebracht nadat een Braziliaanse functionaris toestemming voor de export had gegeven. Hij vertelde dat hij de situatie rond Ubirajara momenteel bespreekt met collega’s in Brazilië. “Ik ben er zeker van dat we een oplossing zullen vinden,” schreef hij in een e-mail aan National Geographic.
Ubirajara is zeker niet het eerste Braziliaanse fossiel waarvan de export mogelijk illegaal is geweest. Sommige landen, zoals de VS, staan de verkoop van fossielen onder bepaalde omstandigheden toe, terwijl in de Braziliaanse wetgeving al sinds 1942 is vastgelegd dat fossielen die in Brazilië zijn ontdekt, eigendom van de staat zijn en niet verkocht mogen worden. Maar door de gebrekkige handhaving van de wetgeving bestond er vanaf de jaren zeventig tot halverwege de jaren negentig een levendige zwarte markt voor Braziliaanse fossielen. Zelfs vandaag de dag worden fossielen uit het land openlijk gekocht en verkocht.
In zijn museum in Karlsruhe beheert Frey talloze fossielen uit Brazilië, die hij samen met paleontoloog David Martill van de University of Portsmouth in Engeland (een van de medeauteurs van de nieuwe studie) onderzoekt. Tot de fossielen behoren de eerste die zijn gevonden van de pterosauriërs Unwindia en Arthurdactylus, de oerkrokodil Susisuchus en de dinosauriër Mirischia, een verwant van Ubirajara.
Al jarenlang pleit Martill voor de officiële legalisering van het verzamelen en aankopen van fossielen, als een pragmatische manier om de speurtocht naar wetenschappelijk waardevolle exemplaren te stimuleren. In het specifieke geval van Brazilië liet Martill in een e-mail aan National Geographic weten dat hij “er geen probleem mee zou hebben als alle Braziliaanse fossielen in musea over de hele wereld naar Brazilië zouden terugkeren.” Maar in zijn ogen is de Braziliaanse wetgeving op het gebied van het eigendom van fossielen nodeloos strikt en contraproductief.
“Omdat de handel in fossielen illegaal was en er met het verhandelen van fossielen potentieel heel veel geld was te verdienen, is het systeem totaal corrupt geworden,” schreef hij.
Braziliaanse paleontologen zeggen al geruime tijd dat het niet aangaat om de illegale handel in fossielen goed te praten en dat deze handel Brazilië van waardevolle wetenschappelijke voorwerpen heeft beroofd.
“Je denkt: nee hè, niet weer,” zegt de Braziliaanse paleontoloog Tiago Simões, postdoctoraal-fellow aan de Harvard University en expert in gefossiliseerde slangen en hagedissen uit Zuid-Amerika. “Helaas is het zó voorspelbaar geworden.”
Wereldwijd register van fossielen
De controverse rond Ubirajara toont aan dat overheden en internationale wetenschappers steeds meer aandacht besteden aan de wettelijke status van deze Braziliaanse fossielen. Dat heeft ook geleid tot een betere handhaving van de bestaande wetgeving, zowel in Brazilië zelf als in andere landen.
In oktober 2020 deed de Braziliaanse politie tijdens ‘Operatie Santana Raptor’ negentien huiszoekingen in het kader van een meerjarig onderzoek naar de smokkel van fossielen uit het Araripe-bekken, de regio waar ook Ubirajara is gevonden. En vorig jaar oordeelde een Franse rechtbank dat 45 Braziliaanse fossielen in het bezit van een Frans bedrijf aan Brazilië moesten worden teruggegeven.
Het Araripe-bekken werd in 2006 door de UNESCO uitgeroepen tot ‘internationaal geopark’, een aanduiding die bedoeld is om het toerisme naar de geologische vindplaatsen en musea in het gebied te bevorderen. “De fossielen van het Araripe-bekken zijn niet alleen belangrijk voor de wetenschap, maar ook voor de ontwikkeling van de regio,” zegt Lima, de paleontoloog uit Crato, in een WhatsApp-bericht aan National Geographic.
Volgens de studie waarin het Ubirajara-fossiel nu is beschreven, werd het exemplaar gevonden in een steengroeve in de fossielenrijke Crato-formatie van het Araripe-bekken. In zijn e-mail schrijft Frey dat de onderzoekers niet wisten waar of wanneer precies het fossiel was ontdekt.
Frey beantwoordde aanvankelijk een vragenlijst van National Geographic, maar antwoordde niet op vervolgvragen, zoals de vraag of het Ubirajara-fossiel was aangekocht. Andere fossielen in het museum in Karlsruhe, zoals de eerste fossielen die tot dusver van Unwindia en Susisuchus zijn gevonden, zijn van commerciële handelaren gekocht, aldus de studies waarin ze zijn beschreven.
In zijn e-mail meende Frey dat het museum in Karlsruhe onterecht het enige doelwit is geworden. “Waarom gaat het niet ook over andere Duitse en Amerikaanse instellingen? Wat te denken van Japan, Portugal en Groot-Brittannië? En stel dat andere landen [net als Brazilië] dezelfde eisen stellen? Stel dat Duitsland het exemplaar van Archaeopteryx dat in Londen wordt bewaard, terug wil hebben?” schreef hij. (Lees meer over Archaeopteryx, de befaamde gevederde dinosauriër die in 1861 in Duitsland werd ontdekt.)
In hun aanvankelijke antwoorden op kritische vragen over het Ubirajara-fossiel, insinueerden Frey en Martill dat fossielen in Brazilië niet adequaat worden bewaard. Daarbij noemden ze de grote brand waarbij in 2018 een deel van het Museu Nacional in Rio de Janeiro in de as werd gelegd, als voorbeeld van verwaarlozing. In een recente e-mail aan de Braziliaanse krant Folha de S. Paulo, zei Martill dat men van geluk mag spreken dat de fossielen twee jaar geleden niet aan Brazilië zijn teruggegeven, “omdat ze in dat geval na de tragische brand allemaal tot as zouden zijn vergaan.”
Die argumentatie vindt Aline Ghilardi beledigend. De paleontologe aan de Universidade Federal do Rio Grande do Norte in Natal meent dat in veel musea in Brazilië collecties van fossielen op een veilige manier worden bewaard. “Brazilië zou zijn fossielen niet goed bewaren vanwege de brand in het Museu Nacional? Oké, hoe zit het dan met de Notre Dame?” zegt zij. “Ze proberen zeer gestoord gedrag te bagatelliseren en te normaliseren.”
In zijn e-mail aan National Geographic gaf Martill toe dat zijn recente commentaren tegenover Folha “ietwat ongevoelig” waren en schreef hij dat hij “geen probleem” ziet in de teruggave van de fossielen aan Brazilië, vooral niet nu de ernstig beschadigde collecties van het Museu Nacional aangevuld moeten worden.
“Ik besef dat het volgende misschien controversieel is, maar feit is dat er in jaren zeventig en tachtig en de eerste helft van de jaren negentig heel veel fossielen uit Brazilië zijn weggehaald,” schreef hij. “Er zijn dus ongelooflijk belangrijke collecties beschikbaar om de collecties uit het Araripe-bekken die bij de brand zijn verwoest, te vervangen.”
Misschien zal het Ubirajara-fossiel een van de fossielen zijn die de verloren gegane collecties zullen vervangen. De drie Braziliaanse paleontologen die door National Geographic werden geraadpleegd, hoopten allemaal dat Ubirajara zou worden teruggegeven, zodat Braziliaanse wetenschappers het opmerkelijke verenkleed van deze dinosauriër in eigen land kunnen bestuderen. “De Braziliaanse wet is heel duidelijk over de bescherming van zijn paleontologische erfgoed,” zegt Ghilardi.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
