Terwijl het vliegtuig laag op het witte gevaarte aanvloog, verdrongen opgewonden wetenschappers zich met het fototoestel in de hand voor de raampjes. Op hun instrumenten hadden ze gezien dat er in de witte wereld van West-Antarctica iets bijzonders aan de hand was.
“We naderen B-46,” klonk de metalen stem van de piloot door hun hoofdtelefoons.
Kort daarna zagen ze de scheuren opdoemen. Reusachtige, hoekige spleten liepen door de kolossale witte ijstaart van de Pine Island-gletsjer, een gedeelte van de ijskap op de Zuidpool dat zich bijzonder snel verplaatst. Het geklik van sluiters vulde de lawaaierige en tochtige cabine van de DC-8. Overal waren brede glimlachen te zien en verraste uitroepen te horen. “Hij is enorm,” zei iemand. “Ongelooflijk,” zei een ander.
Opnieuw was een gigantisch stuk ijs van de gletsjer afgebroken.
Terwijl het vliegtuigop een hoogte van 450 meter zijn oversteek over de ijskolos in de automatische piloot voortzette, passeerde het de enorme witte kloof die de lijn markeert waar de nieuwe ijsberg was gevormd en waarvandaan hij wegdreef van het ijsplateau aan de voet van de gletsjer. De nieuwe ijsberg met de aanduiding B-46 heeft een geschatte oppervlakte van 184 vierkante kilometer en is daarmee ruim tweemaal zo groot als het eiland Terschelling. De klippen van het gevaarte zijn vijftig tot zeventig meter hoog.
“Dit is een geheel nieuw landschapskenmerk,” zei Brooke Medley, glaciologe aan het Goddard Space Flight Center van de NASA in Maryland. “Ik ben er 99 procent zeker van dat wij de eersten zij die dit met eigen ogen zien.”
De Pine Island-gletsjer mondt uit in de Amundsenzee, ten westen van het Antarctisch Schiereiland. Ondanks dat deze gletsjer op zo’n afgelegen plek ligt, is hij een van de bekendste en meest bestudeerde gletsjers ter wereld – omdat hij een van de snelst veranderde ijsrivieren op aarde is. Terwijl de gletsjer langzaam afsmelt, vooral door warm zeewater dat door de wind en stromingen tot onder zijn drijvende ijsplateau doordringt, draagt dit gebied in hoge mate bij aan de wereldwijde stijging van de zeespiegel.
In september ontdekten wetenschappers die satellietbeelden van het gebied bestuderen, een scheur in het ijsplateau. “Het is mogelijk dat het afbreken al vóór die tijd is begonnen, maar het was toen winter op de Zuidpool en dan hebben we geen beelden,” zei Medley, die ook plaatsvervangend wetenschappelijk hoofd is van het project Operation IceBridge van de NASA.
IJsberg B-46 moet volgens Medley – opnieuw op grond van satellietbeelden – een paar weken later zijn afgebroken, op of rond 27 oktober. In het kader van Operation IceBridge worden sinds 2009 vluchten met verschillende typen vliegtuigen (die zeer gevoelige instrumenten aan boord hebben) over beide polen uitgevoerd. Ook de vlucht van afgelopen week, in een oude DC-8, was bedoeld om deze met ijs bedekte maar snel opwarmende regio’s te bestuderen.
Razendsnelle desintegratie
De snelheid waarmee de ijsberg is afgebroken, heeft de wetenschappers verrast. En toen hij eenmaal afkalfde, “kan hij kleinere ijsbergen met zich mee hebben getrokken,” zegt Medley.
De ijsberg is zó groot en ligt zó dichtbij de gletsjer dat hij zelfs vanaf een hoogte van 450 meter moeilijk is te overzien – het is alsof je boven Manhattan vliegt en bijna de antenne van het Empire State Building raakt.
“Het is lastig om een idee te krijgen van de schaal van wat we hier zien,” zei Medley op haar werkplek in de DC-8, zittend achter een batterij beeldschermen. “Maar het is absoluut verbluffend. Spectaculair.”
Naast de grote kloven die de uiterste grenzen van de ijsberg markeren, wordt het reusachtige blok ijs ook doorsneden door kleinere spleten, een aanwijzing dat de kolos al in stukken begint te breken. Nog meer scheuren zijn in de gletsjer zelf te zien.
B-46 zal de komende weken waarschijnlijk verder uiteenvallen als gevolg van de inwerking van de wind en stromingen in de Zuidelijke Oceaan.
Hoewel B-46 een monster is, is deze ijsberg bij lange na niet de grootste uit de recente geschiedenis. In 2015 brak van de Pine Island-gletsjer (die van de wetenschappers de bijnaam ‘PIG’ heeft gekregen) een ijsberg van 583 vierkante kilometer af. En in juli 2017 kalfde van het ijsplateau Larsen-Cop het Antarctisch Schiereiland een stuk ijs af dat iets groter was dan de provincies Groningen en Friesland samen, zo’n 5800 vierkante kilometer. (Lees meer over de gevolgen van opwarming van de aarde op Antarctica)
Het globale plaatje
Hoewel het afbreken van zulke reusachtige ijsbergen ook een puur natuurlijk fenomeen kan zijn, trekken de gebeurtenissen steeds meer aandacht van de wetenschap en het publiek omdat ze mogelijk in verband staan met de wereldwijde klimaatverandering. Nu de gletsjers door de opwarmende temperaturen beginnen af te smelten (vooral op Groenland en Antarctica), stijgt de zeespiegel wereldwijd, waardoor laaggelegen gebieden van Florida tot Bangladesh dreigen onder te lopen.
“Pine Island en de aangrenzende Thwaites-gletsjer dragen met een flink percentage bij aan de wereldwijde stijging van de zeespiegel, namelijk met vijf tot tien procent, ook al maken ze maar zo’n drie procent van Antarctica uit,” zei John Sonntag, een wetenschapper van het Goddard Space Flight Center van de NASA en zelfverklaarde “weerfreak” die ook op de vlucht aanwezig was.
De ijsplateaus rond Antarctica fungeren als steunberen voor de gletsjers die vanaf het continent in zee uitmonden. Als die drijvende ijsplateaus smelten en in stukken breken, worden enorme hoeveelheden ijs op het vasteland niet langer tegengehouden. Mochten hele gletsjers de zee in glijden, zouden ze de zeespiegel vele meters kunnen doen stijgen, met potentieel rampzalige gevolgen voor de menselijke beschaving.
In het begin van de jaren 2000 braken ongeveer elke zes jaar grote stukken ijs van de Pine Island-gletsjer af. Maar in de afgelopen vijf jaar hebben zich vier van zulke gebeurtenissen voorgedaan. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft het gletsjerfront zich tientallen kilometers teruggetrokken. Het afsmelten wordt aangedreven door water van de Amundsenzee, dat in de afgelopen decennia met een halve graad Celsius is opgewarmd.
“Het is verbluffend hoe belangrijk deze ene regio voor onze soort is,” zei Sonntag.
Medley waarschuwt dat het moeilijk is om specifieke afkalvingen in verband te brengen met klimaatveranderingen op lange termijn. “Maar je kunt wel kijken naar de regelmaat waarmee deze gebeurtenissen plaatsvinden.”
Het gedrag van gletsjers is complex en er zitten nog veel hiaten in onze kennis erover. De genoemde vlucht over de Zuidpool had dan ook vooral tot doel meer gegevens te verzamelen om die hiaten op te vullen en was onderdeel van de zuidelijke voorjaars- en zomercampagnes van het project IceBridge van de NASA. De wetenschappers hopen vooral de zeebodem onder de ijsplateaus beter in kaart te brengen (omdat de bodem van invloed is op de snelheid waarmee het ijs afkalft) en meer inzicht te krijgen in de dichtheid en massa van de sneeuw en het ijs (wat van invloed is op het tempo van afsmelten).
Voorlopige gegevens van de lasers en radar aan boord van de DC-8 wijzen erop dat er spleten van tot wel zestig meter diep door B-46 lopen, zei Jim Yungel, de ingenieur van NASA Goddard die toezag op de instrumenten tijdens de vlucht.
Het is nog niet te zeggen in hoeverre deze nieuwe ijsberg zal bijdragen aan of het gevolg is van de veranderingen in West-Antarctica.
Maar volgens Medley is het “feit dat hij zo snel is afgebroken, reden tot zorg.”
Lees ook: Klimaatverandering zet Antarctica op z'n kop
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
