Als ik Simon Bernard spreek, dobbert hij op de Indische Oceaan bij de Seychellen. Hij is medeoprichter van Plastic Odyssey: een wereldwijd project dat plasticvervuiling in de oceaan wil terugdringen door een netwerk van lokale recyclinginitiatieven op te zetten.
Met twintig bemanningsleden vaart hij aan boord van de Plastic Odyssey – een onderzoeksschip – de wereld over naar gebieden die het zwaarst getroffen zijn door plasticvervuiling op zoek naar oplossingen. Op dit moment onderzoekt hij met zijn team hoeveel plastic zich in de oceaan bevindt – met name microplastic – en wat de impact daarvan is op het ecosysteem.
Maar dat is niet waarvoor ik hem spreek. In februari 2024 voerde Plastic Odyssey een project uit dat volgens velen onmogelijk leek: het opruimen van Henderson, het vervuildste eiland ter wereld.
Een eiland vol uitdagingen
Het onbewoonde eiland Henderson is een van de vier eilanden van de Pitcairnarchipel in het oostelijk deel van de Stille Zuidzee en uitgeroepen tot UNESCO-werelderfgoed. Het eiland heeft deze status verkregen omdat het een van de weinige koraalatollen ter wereld is met vrijwel onaangetaste ecologie. Ook kan men dankzij de geïsoleerde ligging de dynamiek van eilandenevolutie en natuurlijke selectie bestuderen.
Maar het eiland krijgt het flink te verduren. Uit een analyse uit 2015 – gepubliceerd in 2017 – bleek dat op het eiland meer dan acht ton plastic was aangespoeld: de hoogst gemeten dichtheid van plastic afval ter wereld.
Het eiland schreeuwt om een cleanup, maar het is door het onbegaanbare koraalrif vrijwel onmogelijk om te bereiken. Ook maakt de genadeloze hitte en het gebrek aan voedsel en water elke expeditie tot een ware beproeving.
Leestip: Vervuild door plastic: dit zijn de vijf smerigste stranden ter wereld
Plastic Odyssey besluit om in 2024 een poging te wagen. Deze expeditie krijgt de naam 2024 Henderson Expedition, ook wel bekend als The Impossible Cleanup. Bernard wordt aangewezen als leider van de expeditie.
Mission impossible
In 2019 deed een ander team al een poging om het eiland schoon te maken, maar zonder succes. Ze landden op een afgelegen strand en moesten door de jungle en langs de kust lopen om de vervuilde plek te bereiken. Ze verzamelden zes ton afval, maar konden het koraalrif niet oversteken. De expeditie moest worden gestaakt.
In datzelfde jaar hoort Bernard van de gefaalde missie. ‘We ontdekten hoeveel afval er op het eiland lag, en ook dat niemand het had kunnen verwijderen vanwege het koraalrif. Het lukte hen niet om het eiland op te ruimen en ze moesten alles achterlaten.
In de media las ik dat deze zakken vol plastic lagen te wachten op een volgende expeditie om verwijderd te worden. Ik dacht: op een dag gaan wij erheen en halen we het plastic weg, ook al hadden we toen nog geen boot.’
De tijd verstrijkt en Plastic Odyssey transformeert een oud schip tot een modern onderzoeksvaartuig. Nu kon de expeditie eindelijk worden voorbereid.
‘Het organiseren van de expeditie was nieuw voor ons en een flinke uitdaging. We moesten het leven van tien mensen organiseren, inclusief een noodarts, met voldoende eten, water, stroom, en camera’s om de expeditie vast te leggen. En dan hadden we nog niet eens nagedacht over hoe we het plastic konden verwijderen,’ zegt Bernard.
Innovatieve ideeën
Bernard besloot contact op te nemen met de wetenschappers van de vorige expeditie, maar ze gaven aan dat het te gevaarlijk en ingewikkeld was en dat hij het niet zou redden.
‘Ze vertelden dat ze alle mogelijke oplossingen hadden overwogen, maar dat alleen een helikopter een optie was – en dat kon niet vanwege de vogels. Bovendien kregen we geen vergunning. We moesten dus met een goed plan komen als we een poging wilden wagen,’ zegt Bernard. Het brainstormen was begonnen.
De bemanningsleden van Plastic Odyssey overwogen van alles: een zipline, een ballon, een katapult, tot iemand ineens aan een parasail dacht. ‘We kochten een tweedehands parasail om het te proberen en we bouwden een lier uit een oude motorfiets. We haalden het achterwiel van de motor af en vervingen het door een trommel, zodat we er een lier van konden maken.
Daarna zetten we de motor op het schip van de Plastic Odyssey. De trommel trok aan het touw dat het parasail voortbewoog. Zo konden we het touw – en dus de parasail – over het rif laten vliegen.’ Dit kon weleens werken.
Leestip: Hoe surfer Maya Gabeira vecht tegen plasticafval in zee
De bemanningsleden bedachten nog meer innovatieve technieken. Zo kwamen ze met het idee om aangespoelde vissersboeien aan elkaar vast te binden tot een slinger die vanaf het schip werd meegesleept, en een drijvende ponton die plastic kon vervoeren naar het schip. Waren de weersomstandigheden gunstig? Dan konden ze ook een pontonboot testen.
Aankomst op het eiland
Op maandag 12 februari 2024 arriveert het schip Plastic Odyssey en de expeditiebemanning voor de kust van Henderson Island. Vanwege de koraalriffen kan het team het eiland niet per boot bereiken en stapt het over op een speciaal ontworpen vlot met twee opblaasbare peddels. Het lukt het team uiteindelijk om het strand te bereiken en het kamp uit te laden.
Bij aankomst worden de expeditieleden ontvangen door vogels zoals de maskergent, een grote zeevogel. ‘Ze kwamen nieuwsgierig kijken wie we waren en ze waren helemaal niet bang van ons’, zegt Bernard. Maar de expeditieleider is bij aankomst ook negatief verrast.
‘Het eiland is vijf jaar geleden al opgeruimd, maar we hadden niet zoveel nieuw afval op het eiland verwacht. In vijf jaar tijd is er zo’n drie ton plastic aangespoeld. Ook waren de tassen vol plastic van de vorige expeditie volledig uit elkaar gevallen. Het was een nachtmerrie om dit te verzamelen’, zegt Bernard.
Een succesvolle expeditie
Het team krijgt een week om zijn innovatieve technieken te testen en met succes: alles werkt! Zelfs het bizarre plan met het parasail blijkt te werken. Het team weet meer dan 6400 kilo plastic afval uit 2019 te verwijderen, en ruimt ook het nieuwe afval op dat sinds 2024 is aangespoeld.
Na de schoonmaak leek het alsof er meer vogels naar het eiland kwamen. ‘We hadden het gevoel dat ze kwamen om ons te bedanken,’ zegt Bernard lachend.
Met een lading vol afval vertrekt de Plastic Odyssey naar het eiland Pitcairn. Het grootste deel van het ingezamelde plastic wordt aan boord van de MV Plastic Odyssey versnipperd en verwerkt tot meubels voor de Pitcairn-gemeenschap.
De rest van het afval wordt gedoneerd zodat de bewoners het kunnen gebruiken om souvenirs mee te maken, een bron van inkomsten.
Plasticvervuiling kent geen grenzen
Maar hoe houden we het eiland in de toekomst schoon? Bernard: ‘We moeten eerst voorkomen dat afval in het milieu terechtkomt en daarvoor moeten we begrijpen waar het vandaan komt.
Daarna moeten we de schade herstellen en om de vijf jaar dit soort expedities organiseren. Zo voorkomen we dat plastic uiteenvalt in microdeeltjes, oftewel microplastics, die vrijwel onmogelijk te verwijderen zijn.’
We moeten plasticvervuiling altijd opruimen, maar expedities als deze vormen slechts een klein deel van de oplossing. Plasticvervuiling is een wereldwijd probleem en dat vraagt om actie op het hoogste niveau.
Leestip: Deze koralen eten liever plastic dan voedzaam voedsel
‘De plasticproductie moet bij de bron worden aangepakt en drastisch worden verminderd – idealiter met twee derde. Alleen door het probleem bij de wortels aan te pakken, strikte regelgeving te voeren en krachtige beleidsmaatregelen te nemen, kunnen we echte verandering realiseren.
Plasticvervuiling kent geen grenzen. De aangespoelde flessen die we op het eiland vonden kwamen vanuit de hele wereld,’ aldus Bernard.
Benieuwd hoe de expeditie verliep? Herbeleef hier het avontuur dag voor dag met de dagelijkse updates en foto’s.
