Tamale Safalu was 23 toen hij in 2020 een ernstig motorongeluk kreeg. Het gebeurde in Kampala, de hoofdstad van Oeganda, terwijl hij achter op een bodaboda zat, een motortaxi. Safalu was onderweg naar een vriend in de stad toen de motor met een bus in botsing kwam. Zijn rechteronderbeen werd verbrijzeld en later in het ziekenhuis geamputeerd.
Motorongeluk met gevolgen
Voor iedereen zou zo’n ervaring afschuwelijk zijn, maar voor bodybuilder Safalu had het verlies van een been ook grote gevolgen voor zijn carrière, zegt fotograaf Marijn Fidder. In 2022 kwam ze Safalu op reis door Oeganda op het spoor na het lezen van een krantenbericht.
Leestip: Waarom ultrabewerkte voeding je mentale gezondheid schaadt
Om te blijven trainen, vertelde hij haar, had hij een beenprothese nodig. Die kon hij echter niet betalen; in Oeganda is er amper gespecialiseerde begeleiding voor sporters met een amputatie. Tot een lokale hulporganisatie uitkomst bood.
De eerste bodybuilder met amputatie in Oeganda
Safalu werd uiteindelijk de eerste Oegandese bodybuilder met een amputatie die deelnam aan wedstrijden tegen valide sporters. In het dagelijks leven voelde hij zich echter niet als volwaardig mens behandeld, vertrouwde hij Fidder toe. ‘Die discriminatie viel hem het zwaarst,’ vertelt ze.
Uiteindelijk reisde Fidder (1997) meerdere keren naar het land, waar ze gedurende zes maanden op tientallen locaties fotografeerde. Voor de foto die ze van Safalu maakte, hierboven met zijn rugspieren aangespannen en zijn prothese onverbloemd in beeld, won ze eerder dit jaar de eerste prijs in de categorie ‘Africa – Singles’ bij World Press Photo.
Wetgeving versus werkelijkheid
Die ‘kwetsbare positie’ laat zich in het geval van Oegandezen met een handicap niet gemakkelijk duiden. Immers: de Oegandese economie groeit, er leven minder mensen onder de armoedegrens, de kindersterfte daalt en de levensverwachting stijgt.
In 2016 was Oeganda een van de eerste landen die het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap ratificeerde. De overheid bekrachtigde haar inzet in 2020 met de Persons with Disabilities Act, een vooruitstrevende wet die onder meer gelijke behandeling, bescherming tegen misbruik en toegang tot onderwijs en gezondheidszorg garandeert.
Ook is wettelijke vertegenwoordiging geregeld, met bijvoorbeeld vijf parlementaire zetels gereserveerd voor mensen met een handicap. Maar dat, vat Fidder samen, is ‘de papieren werkelijkheid’. Volgens haar zien veel mensen in Oeganda een beperking of handicap als een straf van God.
Stigma en armoede
‘Veel Oegandezen geloven dat je medische problemen aan jezelf of aan je voorouders te danken hebt. Heb je een beperking, dan ben je vervloekt, behekst of bezeten. De wet mag dan progressief zijn, maar op mijn reizen werd me één ding meer dan ooit duidelijk: culturele overtuiging weegt zwaarder dan welk overheidsbeleid ook.’
Leestip: Hoe overleef je met een olifant als buur?
Maatschappelijke vooroordelen ten aanzien van mensen met een fysieke of mentale beperking blijven overal ter wereld een hardnekkig probleem, met negatieve gevolgen voor iemands sociale positie.
In landen als Oeganda komt daarbovenop dat armoede en gezondheidsproblemen elkaar versterken: mensen met een beperking hebben volgens de Wereldbank tweemaal zo veel kans om in armoede te leven.
Opgesloten in een hut
‘Veel mensen die ik ontmoette waren bang dat de ‘vloek’ van een handicap op hen kon overslaan als ze te dichtbij kwamen,’ vertelt Fidder. Zo durfde de chauffeur met wie ze werkte in eerste instantie de auto niet te verlaten als ze iemand met een handicap bezocht.
Vergelijkbaar was de situatie die ze aantrof bij de negentienjarige Veronica Agwero in Soroti, Oost-Oeganda. Veronica is een van de vele jongeren met een verstandelijke beperking die door hun ouders thuis worden opgesloten en vastgebonden.
‘Vreselijk natuurlijk,’ zegt Fidder. Maar ze benadrukt dat de ouders dit niet uit wreedheid doen. ‘Ze zijn bang haar alleen te laten terwijl zij werken op het land, en dat ze dan op straat zou worden aangevallen of mishandeld.’
Omdat de familie voortdurend te horen krijgt dat hun dochter ‘vervloekt’ zou zijn en er nooit een formele diagnose is gesteld, handelen ze volgens Fidder naar vermogen met de beperkte kennis waarover ze beschikken.
Hoe voorlichting levens verandert
Hoe anders het leven eruit kan zien als die kennis wél voorhanden is, ondervond Fidder in de regio Abim, even ten noorden van Soroti. In Abim liep er de afgelopen jaren een grootschalige voorlichtingscampagne, vertelt Fidder.
Onder meer Share an Opportunity is er actief, een lokale non-profit die samenwerkt met de Nederlandse organisatie Red een Kind. Share an Opportunity organiseert lesprogramma’s waarin wordt uitgelegd dat mensen met een beperking niet vervloekt zijn, dat ze gewoon kunnen werken en meedoen, en hoe ze moeten worden behandeld, aldus Fidder.
Leestip: Steeds meer jonge mensen krijgen darmkanker. Hoe komt dat?
Ze sprak in Abim onder meer met de ouders van een vierjarig meisje dat is geboren met een open ruggetje. ‘Ze hebben haar de naam Lucky gegeven, omdat ze zichzelf gelukkig prijzen met een dochtertje als zij,’ vertelt ze. ‘Lucky zit in een rolstoel, maar is desondanks volledig opgenomen in de gemeenschap. Ik geloof echt dat dat door die voorlichting komt.’
Lokale initiatieven, internationale aandacht
Overal in Oeganda zijn organisaties actief die zich inzetten voor het opnemen van mensen met een beperking in de samenleving, vertelt Fidder. Ze wil met haar fotoserie vooral laten zien hoe hard er door de Oegandezen zelf wordt gewerkt om hun leven te verbeteren. ‘Zonder hen was mijn serie er nooit gekomen, al mijn foto’s zijn in samenwerking met lokale organisaties gemaakt.’
Fidders ambitie reikt verder dan het vertellen van inspirerende verhalen. ‘Liefst wil ik een maatschappelijk debat ontlokken en opkomen voor de rechten van mensen die anders misschien niet gezien worden. Dat is het mooiste wat ik met mijn fotografie kan doen.’
Een treffend voorbeeld is haar bekroonde foto van Safalu. Hoe het nu met hem is? ‘Heel goed,’ zegt Fidder opgewekt. ‘Hij vindt het geweldig dat we samen de World Press Photo hebben gewonnen. ‘Goed gedaan, zus,’ stuurde hij me via de app. Ik heb hem een deel van het prijzengeld geschonken.’ Lachend: ‘Hij heeft er eiwitshakes van gekocht.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid of schaf hier het nieuwste Magazine aan!
