Van mensen die in de Oudheid leefden, is het lastig vast te stellen welke taal ze spraken – zeker als deze mensen zelf geen geschriften hebben nagelaten. Van Jezus hebben we alleen de verhalen die anderen over hem opschreven, en die dateren ook nog eens van tientallen tot ruim honderd jaar na zijn dood. Hoe kunnen onderzoekers dan toch vaststellen in welke taal hij sprak en dacht?

Aramees of Grieks?

Dat Jezus echt heeft bestaan zijn de meeste historici en onderzoekers (ook niet-christelijke) het over eens. Waarover ze van inzicht verschillen, is welke talen hij sprak. De meesten gaan ervan uit dat Jezus alleen Aramees sprak, een Semitische taal die verwant is aan het Hebreeuws. Deze taal werd veel gesproken in de regio waar Jezus werd geboren en opgroeide.

Toch zijn er ook geleerden die menen dat Jezus naast Aramees ook Grieks sprak. Een van hen is Stanley Porter, hoogleraar Nieuwe Testament aan McMaster Divinity College, een christelijke onderwijsinstelling. Het argument daarvoor is dat het Palestina van de eerste eeuw een sterke Griekse invloedsfeer kende, nadat Alexander de Grote (356-323 v.C.) het gebied had veroverd.

Leestip: Wanneer is Jezus geboren – en klopt onze jaartelling wel?

Zo waren er twee steden met een sterke Griekse cultuur: Sepphoris en Tiberias. Sepphoris lag op loopafstand van Nazaret, waar Jezus opgroeide. In zo’n kosmopolitische omgeving is het aannemelijk dat de bevolking op zijn minst enige basiskennis had van het Grieks, is het argument.

Jezus sprak geen Grieks

Sprak Jezus Grieks? Nee, zegt hoogleraar Nieuwe Testament Bart Ehrman van de University of North Carolina at Chapel Hill (VS). Volgens hem is er geen enkel bewijs dat Jezus ooit in Sepphoris is geweest, laat staan dat hij daar wat van de cultuur heeft opgepikt of les heeft gehad.

In die tijd werkte men zes dagen in de week, en wie Joods was moest rust houden op zijn enige vrije dag: de sabbat. De kans dat Jezus reisjes maakte naar de stad, en in aanraking kwam met het Grieks, is dus heel klein.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Daarnaast stelt Mark Chancey – hoogleraar Religious Studies aan Duke University (VS) – ter discussie dat Palestina in de eerste eeuw echt zo Grieks was. Ja, er waren twee Griekse steden, maar op het platteland was de Joodse cultuur dominant. Hij noemt het een mythe dat de hele regio onder de Griekse invloedsfeer stond in zijn boek Greco-Roman Culture and the Galilee of Jesus.

Ook Maurice Casey van de University of Nottingham (VK) geeft in zijn onderzoek In which language did Jesus teach? meerdere argumenten waarom het Aramees, en niet het Grieks, de lingua franca van de regio was. De Joodse historicus Flavius Josephus, geboren in de eerste eeuw in Judea, schreef de eerste versie van zijn boek De Joodse oorlog in het Aramees, en had Griekssprekende assistenten nodig als hij in het Grieks schreef.

Aramees was de voertaal

Het Grieks was voorbehouden aan de elite en mensen in de grote stad, Aramees werd gesproken op het platteland. Aangezien Jezus de zoon van een timmerman was en zijn discipelen eenvoudige vissers, spraken zij vrijwel zeker geen Grieks, laat staan dat ze het schreven.

Dat geldt ook voor alle mensen waaraan Jezus lesgaf. Zou hij in het Grieks spreken, dan zou hij een groot deel van hen niet bereiken door de taalbarrière. De algehele consensus is daarom dat Jezus Aramees sprak, of daar in ieder geval les in gaf.

De taal van het Nieuwe Testament

Het lijkt aannemelijk dat het Nieuwe Testament ook is geschreven in het Aramees, maar dat is niet zo. De eerste manuscripten van de boeken die later het Nieuwe Testament zouden vormen, zijn geschreven in het Grieks. Zoals gezegd was dat de taal van de elite, en de elite schreef boeken. Dit moeten andere mensen dan de discipelen van Jezus geweest zijn.

Leestip: Heeft Jezus echt bestaan? Archeologisch bewijs uit Jeruzalem

Dit betekent ook dat alle uitspraken van Jezus in het Nieuwe Testament waarschijnlijk vanuit het Aramees naar het Grieks zijn vertaald door de auteurs van de manuscripten. Tenminste, de uitspraken die daadwerkelijk door Jezus zijn gedaan. Welke echt zijn en welke een fictieve interpretatie van de auteur, is erg moeilijk te achterhalen. Toch zijn er zijn een aantal methoden.

Zo kun je volgens Ehrman Jezus’ uitspraken destilleren door het Grieks terug te vertalen naar het Aramees. Als de betekenis of de inhoud dan beter klopt, gaat het mogelijk om een werkelijke uitspraak van Jezus, zie het kader hierboven. Kortom, we zullen nooit zeker weten welke talen Jezus sprak, maar Aramees is het aannemelijkste vermoeden.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!