Dat oude Egyptenaren tegenwoordig vaak kaal worden afgebeeld, bijvoorbeeld in de animatiefilm The Prince of Egypt, is niet zo gek: werp een vluchtige blik op de hiërogliefen en je ziet veel mensen zonder haar of met een gigantische pruik.
Volgens egyptoloog Toon Sykora, conservator van de collectie Egypte en Nubië bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, betekent dat niet dat iedere Egyptenaar kaal was. Maar hoe zit het dan wel?
Haar was onrein in het oude Egypte
‘In het oude Egypte had kaalheid een religieuze functie,’ vertelt Sykora. ‘Bewaarde scènes spelen zich vaak af binnen een tempelcontext of in graven.’ Niet zo vreemd dus dat veel van de afgebeelde mannen kaal zijn.
Dat priesters kaal waren, had te maken met de Egyptische kijk op haar. Dat werd in verband gebracht met luizen en andere vuiligheid. ‘Priesters moesten rein en puur zijn,’ verklaart Sykora. ‘Daarom schoren ze hun haar.’ Liep een priester over straat, dan zette hij een grote pruik op. ‘Je kunt je voorstellen dat het niet handig is om lang haar te hebben als je een pruik moet dragen. Het scheren van het haar was dus ook praktisch.’
Half-kale mannen
Een geschoren hoofd was alleen voorbehouden aan de bovenklasse van de Egyptische samenleving. Maar wie goed kijkt, ziet soms ook scènes met half-kale mannen. ‘Zij stellen de mensen voor van lage komaf. Ze zijn aan het vissen of werken op het land. Hun gekke kapsels laten het contrast zien tussen de elite en de armen.’ Volgens Sykora wordt de mate van vreemde kapsels in deze scènes flink overdreven.
‘Hun kapsels zijn puur bedoeld om contrast te benadrukken. Ze zijn ook vaak ondervoed, dragen amper kleren of zijn compleet naakt,’ vervolgt de egyptoloog. ‘Niet omdat ze er werkelijk allemaal zo bijliepen, maar om het verschil tussen hen en de elite te benadrukken.’
Waren farao’s ook kaal?
Farao’s werden opvallend genoeg niet kaal afgebeeld. ‘Uit de periode 1500 tot 1000 v.C. zijn verschillende lichamen bewaard gebleven. Van veel farao’s was het kapsel kortgeschoren, maar ze waren niet kaal.’ Is dat niet vreemd, aangezien haar in verband werd gebracht met onreinheid? Nee, zegt Sykora. ‘Koningen hadden een goddelijk aspect. Zij stonden boven zulke [aardse] regels.’
In graftomben worden de koningen afgebeeld met een grote pruik of een kroon. Zulke keuzes werden uiterst zorgvuldig gemaakt. De afbeeldingen waren immers bestemd voor het hiernamaals. ‘Hun complete uiterlijk was gebaseerd op het Egyptische ideaalbeeld, dus ook de haardracht.’
Dat koningen nooit kaal werden afgebeeld, betekent overigens niet dat ze het in werkelijkheid niet waren. ‘Koningen kregen uitstekende medische zorg en konden dus heel oud worden. Net als tegenwoordig vergroot dat de kans dat je kaal wordt.’ Ramses II werd bijvoorbeeld ouder dan negentig. Niet zo gek dus, dat hij geen volle haardos meer had.
