Het Nederland van de negende eeuw is grofweg op te delen in drie rijken: dat van de Friezen, de Franken en de Saksen. De Friezen hebben het volledige kustgebied in handen, de Franken het midden en zuiden van het land en de Saksen bevinden zich in het oosten. Meer dan een eeuw geleden wordt een groot deel van het land gekerstend door missionarissen als Willibrord en Bonifatius.

In 810 meldt een nieuwe groep zich: de Vikingen uit Denemarken. Zij komen af op de welvaart in de Lage Landen, waar veel internationale handel plaatsvindt. Jarenlang is het kustgebied van de Friezen een populair doelwit. Zo wordt het inmiddels verdwenen plaatsje Witla in 837 geplunderd en in brand gestoken, net als Antwerpen.

Vikingen in Dorestad

Maar de stad die er pas echt toe doet in de Vroege Middeleeuwen, is Dorestad (tegenwoordig ligt daar Wijk bij Duurstede). Vanaf deze plek aan de Kromme Rijn vaar je eenvoudig naar de Angelsaksische gebieden, Scandinavië en Duitsland. De stad heeft een markt, een tolkantoor en er worden munten geslagen. Dorestad is in feite een lang lint van steigers waaraan voorraadschuren staan. Talloze handelswaren worden hier in- en uitgevoerd, van wijn tot Karolingische zwaarden.

Omdat Dorestad zich kilometers langs het water uitstrekt, is het volgens historicus Christian Cooijmans lastig te verdedigen. Het ontbreekt de stad aan stadsmuren, torens en slotgrachten. Erg moeilijk is het voor de Deense Vikingen dan ook niet om in 834 het economische hart van de Lage Landen aan te vallen. Cooijmans haalt in zijn essay The controlled decline of Viking-ruled Dorestad een negende-eeuwse bron aan, waarin staat dat de Vikingen mensen in Dorestad afslachten, gevangennemen en de omgeving in de hens steken.

Dorestad raakt de macht kwijt

Het is zeker niet de laatste keer dat Dorestad en Friesland het doelwit zijn van Vikingaanvallen. Volgens Cooijmans komen ze de drie opvolgende zomers terug voor verdere plunderingen. In de decennia erna moeten Dorestad en Utrecht het geregeld ontgelden. Aan het einde van de negende eeuw is het ooit zo welvarende Dorestad dan ook al zijn glorie kwijt.

Toch komt dat volgens Cooijmans en andere historici niet omdat Dorestad is verwoest door de Vikingen. Want, zo schrijft hij, ondanks de aanvallen blijft de handel in Dorestad gewoon doorgaan. De plaats kan dus niet volledig in de as zijn gelegd. Sommige historici beweren dat Dorestad haar handelspositie kwijtraakte omdat de loop van de Kromme Rijn veranderde. Maar ook dat is niet helemaal zeker.

Dorestad wordt Deens

Wat Dorestad dan wel de das omdeed? Het blijft gissen, maar Cooijmans vermoedt dat de stad ‘gegeven’ is aan de Denen, waarna het zijn aantrekkingskracht als handelslocatie verloor. De overgave aan de Noormannen is vooral strategisch. Verdedigen is onmogelijk en veel handelaren wijken vanwege de aanvallen al uit naar andere plaatsen, zoals Deventer en Tiel. Zo belangrijk is Dorestad dus niet meer. Het is een aanvaardbaar verlies.

Bijkomend voordeel is dat Vikingleider Rorik aanvallen van andere Noormannen afslaat. In de ongeveer twintig jaar dat Rorik de scepter zwaait in de regio, vinden er maar twee aanvallen plaats. Veel minder dan voor en na zijn heerschappij, die eindigt in 873. Een van die aanvallen vindt plaats in 857, in Utrecht. Daar zetelt op dat moment de bisschop, maar die vlucht na de aanval naar Deventer. Rorik is op dat moment niet in het land.

Waar zijn de Vikingen in Nederland nog meer geweest?

Aan het einde van Roriks heerschappij gaat het weer veelvuldig mis in de Lage Landen. Zo worden Deventer en Zutphen in 882 door Vikingen aangevallen en in brand gezet. Daarop wordt snel gestart met de bouw van verdedigingswerken. Nijmegen en Maastricht blijken in 881 ook niet veilig voor de plunderende Noormannen. Groningen en Stavoren worden in deze periode eveneens ‘bezocht’.

Handelsstad Tiel komt er over het algemeen goed vanaf. Daar houden de Vikingen maar één keer huis, in 1009. Dat blijkt een van de laatste aanvallen te zijn. In 1010 zijn de aanvallen definitief voorbij.

Schrijf je ook in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.