Een beetje merkwaardig, zo mag je het scheppingsverhaal van de Vikingen best omschrijven. Het ‘begint’ allemaal als drie broers, leden van de Æsir (de goddelijke stam), de reus Ymir ombrengen. Ymir was de allereerste reus in het universum en van zijn lichaamsdelen maken de broers de wereld waarop wij mensen leven – in de Noordse mythologie Midgaard genoemd. Ymirs botten vormen de bergen, zijn haren veranderen in bomen, zijn bloed wordt de zee en zijn schedel vormt de lucht boven ons.
De scheppingsmythe van de Vikingen
‘Maar het universum begint eigenlijk al eerder,’ vertelt Declan Taggart, die de Noordse mythologie onderzoekt. ‘De reuzen zijn ontstaan uit een gif dat uit een andere wereld valt, maar die zou eigenlijk niet moeten bestaan, want volgens de verhalen is er een groot ‘niets’ voordat onze wereld geschapen wordt,’ legt Taggart uit. De Vikingen worstelen in hun scheppingsverhaal duidelijk met een aloude vraag: wat was er voordat de wereld er was?
Leestip: Geen schaamte, weinig verhullend: zo keken Vikingen naar seksualiteit
Er is ook niet maar één wereld – in de mythologie worden er maar liefst negen beschreven. Die zijn allemaal met elkaar verbonden via de wereldboom: Yggdrasil. Waar die vandaan komt? ‘Geen idee,’ zegt Taggart. ‘Hij is er gewoon. Hij is de basis van het hele universum en wordt verzorgd door de Nornen, die uit het niets verschijnen uit een zaal onder Yggdrasil.’
Ragnarok – Het einde van de wereld
De gedichten waarop de Noordse mythologie gebaseerd zijn, beschrijven ook het toekomstige einde van de wereld. Deze vernietiging van het universum staat bekend als Ragnarok. ‘De Vikingen geloofden dat aan alles een einde komt,’ vertelt Taggart. ‘Na de schepping raakt de wereld langzaam in verval, en dat culmineert uiteindelijk in het gevecht tussen de goden en de reuzen, waarna alles wordt vernietigd.’
Maar voordat het zover is, moeten er eerst een aantal dingen in gang worden gezet. Iedere godheid heeft een verhaal dat hij moet voltooien voordat Ragnarok kan plaatsvinden. Sommige verhalen zijn een voorspelling, anderen hebben in de gedichten al plaatsgevonden. De god Baldr moet bijvoorbeeld eerst gedood worden. Taggart: ‘In de bronnen die we hebben is hij al dood, per ongeluk vermoord door zijn blinde broer.’
Leestip: Hoe dachten de Vikingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid?
Ook staat beschreven dat broeders elkaar zullen bevechten als het einde nabij is, een tijd die onder andere als ‘de eeuw van de bijl’ beschreven wordt. ‘Ze zullen om zich heen hebben gekeken en gezien dat er geweld was,’ zegt Taggart. ‘Voor hun gevoel kon Ragnarok ieder moment plaatsvinden. Maar dat is mens-eigen. Iedere generatie denkt van zichzelf dat ze slechter zijn dan de vorige. Dus dat gevoel van chaos zie je ook terug in de mythologie.’
Een nieuwe wereld
Afhankelijk van welke bron je leest, staat de wereld na Ragnarok een ander lot te wachten. Taggart: ‘In één versie vliegt het land in de hens. Daarna vindt er een wedergeboorte van de wereld plaats, en is het een betere versie dan de vorige. In een ander gedicht vliegt de wereld ook in brand, maar verstoppen de mensen zich in een bos, en komen ze later weer tevoorschijn. Dat is geen mythe van wedergeboorte, maar van overleving.’
In de eerste versie zijn het de kinderen van Odin die de nieuwe aarde bewonen, en Baldr staat op uit de dood. In het tweede verhaal zijn het juist de kinderen van Thor die overleven, en zij zijn een stuk gewelddadiger.
‘De boodschap van deze twee verhalen lijkt anders. De eerste lijkt invloeden te hebben vanuit het christendom, terwijl de tweede een meer heidens perspectief biedt,’ vertelt Taggart.
Verhalen bij het vuur
Dit zijn in een notendop de Vikingmythes van de schepping en het einde van de wereld. Maar de vraag is: wat bedoelden de Vikingen ermee? Hoe serieus namen ze hun eigen mythologie? ‘Dat blijft onduidelijk,’ zegt Taggart. ‘Ze zeggen nergens: dit is een metafoor en dit is echt gebeurd, maar ik vermoed dat ze het vrij letterlijk namen. Het was hun vorm van wetenschap. Deze verhalen verklaarden voor hen hoe de wereld werkt. Ik geloof dat ze het verhaal van Ymir letterlijk namen, bijvoorbeeld.’
Leestip: Hoe de Vikingen zich in de Middeleeuwen een weg door Nederland baanden
Wel verschilde het per locatie en eeuw welke verhalen precies geloofd werden. Daarnaast was het ook niet alsof de Vikingen een Bijbel hadden, een soort centrale tekst waarin stond wat je moest geloven. ‘Het was een orale cultuur, dus de verhalen veranderden ook continu.’
En dat brengt ons op wat volgens Taggart één van de belangrijkste functies van deze mythologische verhalen was: entertainment. ‘Dit zijn verhalen die tijdens een lange winternacht verteld werden in een donkere, rokerige zaal. Heel veel meer dan verhalen vertellen hadden ze ook niet te doen.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
