Word je een brave hendrik genoemd, dan is dat meestal geen compliment. Iemand die dat label krijgt opgespeld, houdt zich obsessief aan de regels en toont doorgaans weinig karakter. Waar komt de uitdrukking vandaan? Of anders gezegd: wie was brave Hendrik?
Wie was brave Hendrik?
Brave Hendrik heeft niet echt bestaan, maar is de fictieve naamgever van een schoolboekje uit 1809: De brave Hendrik, een leesboekje voor jonge kinderen, geschreven door Nicolaas Anslijn (1777-1838), van wie een portret bovenaan het artikel is te zien. De hoofdpersoon is de twaalfjarige Hendrik, die kinderen in de negentiende eeuw het goede voorbeeld moest geven.
Leestip: Waar komt de uitdrukking ‘rijke stinkerd’ vandaan?
Zo was hij altijd behulpzaam, eerlijk en beleefd, én luisterde hij trouw naar de wijze raad van zijn ouders en zijn leraar. Het boekje van 32 pagina’s werd al snel razend populair. Hieronder een fragment uit het boek.
‘Kent gij Hendrik niet, die altijd zoo beleefd zijnen hoed afneemt als hij voorbij gaat?
Vele menschen noemen hem de brave Hendrik, omdat hij zoo gehoorzaam is, en omdat hij zich zoo vriendelijk jegens ieder gedraagt.
Hij doet nooit iemand kwaad.
Er zijn wel kinderen, die hem niet liefhebben.
Ja, maar dat zijn ook ondeugende kinderen.
Alle brave kinderen zijn gaarne bij Hendrik.
Kinderen, die met Hendrik omgaan, worden nog braver, want zij leeren van hem, hoe zij handelen moeten.’
Een andere betekenis
Het is belangrijk om te vermelden dat het woord ‘braaf’ oorspronkelijk uitsluitend een positieve betekenis had. Het betekende woest of dapper, maar door de jaren heen veranderde de lading: van flink en eerzaam werd het gehoorzaam en uiteindelijk slap, bangig of zelfs schijnheilig.
Leestip: Je geradbraakt voelen: waar komt die uitdrukking vandaan?
Ironisch genoeg heeft dat ervoor gezorgd dat ‘brave hendrik’ tegenwoordig een weinig positieve bijklank heeft, terwijl het werd bedacht als schoolvoorbeeld van hoe iemand zich zou horen te gedragen.
Brave Maria, de vriendin van brave Hendrik
Nicolaas Anslijn, de auteur van De brave Hendrik, een leesboekje voor jonge kinderen heeft een jaar na het succes van zijn boek nog een boek uitgebracht. Ditmaal De brave Maria, een leesboekje voor jonge kinderen.
Leestip: Wachten tot sint-juttemis: waar komt die uitdrukking vandaan?
In deze uitgave heeft een meisje genaamd Maria de hoofdrol: een goede vriendin van Hendrik. Het boek wist het succes van Brave Hendrik nooit te evenaren. Hieronder een fragment uit het boek.
‘Denkt gij nog wel eens aan den braven Hendrik?
Zeker doet gij dit, want brave kinderen willen altijd wijzer en beter worden, en daarom zult gij onzen goeden Hendrik niet vergeten.
Maar er zijn ook vele brave meisjes, zoo wel als brave jongens.
Kom, ik zal u eens iets van een braaf meisje vertellen. Dit meisje heet Maria.
Maria is eene vriendin van Hendrik. Brave kinderen zijn altijd gaarne bij brave kinderen, omdat zij van elkander veel goeds leeren. Daarom houden Hendrik en Maria veel van elkander.’
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
