In Brazilië is het oudste mierenfossiel ooit gevonden: een zogeheten ‘helmier’ van ruim 113 miljoen jaar oud. Dit is een uitgestorven mierensoort met opvallende, sikkelvormige kaken. Hoe leefde dit insect tussen de dinosaurussen van het Krijt?

Prehistorische mieren

De unieke vondst werd gedaan in de Crato-formatie, een steengroeve in het noordoosten van Brazilië. Het gevleugelde fossiel is 1,3 centimeter lang en behoort tot een uitgestorven onderfamilie van mieren uit het Krijt: de Haidomyrmecinae, ook wel bekend als ‘helmieren’.

Leestip: Dit 25 meter lange zeereptiel was de orka van zijn tijd

De Crato-formatie staat bekend om zijn rijkdom aan insectenfossielen, maar mieren waren hier nog niet eerder aangetroffen. Dat dit helmierenfossiel in zo’n goede staat werd gevonden, was dan ook een grote verrassing voor de onderzoekers.

Bekwame jagers

Vanwege hun sikkelvormige kaken en de scherpe hoorn op hun kop, vermoeden de onderzoekers dat deze mierensoort een dodelijke jager was. Hun bevindingen publiceerden ze in het vakblad Current Biology.

‘De scherpe onderkaken van de helmier zijn echt uniek. Je komt ze in geen enkel ander levend insect tegen,’ vertelt Anderson Lepeco, entomoloog aan het Zoölogisch Museum van de Universiteit van São Paulo (Brazilië), die meewerkte aan het onderzoek.

Volgens sommige wetenschappers gebruikten helmieren hun bijzondere kaken met name om waterdruppels of nectar op te vangen, en dit naar hun nesten te brengen. Lepeco denkt echter dat ze vooral dienst deden als jachtwapen.

Leestip: De Groenlandse haai kan eeuwenoud worden. We snappen eindelijk waarom

‘Mogelijk konden ze met hun kaken en hoorn andere insecten stevig vastgrijpen, zodat ze ze konden opeten,’ legt hij uit. ‘Zo was de helmier in staat om zelfs relatief grote insecten te overmeesteren.’

Verspreid en divers

Het fossiel is het eerste in zijn soort dat is gevonden op Gondwana, het prehistorische supercontinent dat een groot deel van het zuidelijk halfrond vormde. Het tot nu toe oudste helmierenfossiel kwam uit Myanmar en was zo’n 100 miljoen jaar oud. Andere fossielen zijn onder meer aangetroffen in Canada en Frankrijk.

Leestip: Waar kwam de planetoïde vandaan die de dinosauriërs deed uitsterven?

Helmieren kropen dus in alle hoeken van de wereld rond. ‘Maar in het Laat-Krijt, zo’n 78 miljoen jaar geleden, verdwijnt deze mierensoort ineens uit de bekende fossielarchieven,’ zegt entomoloog Christine Sosiak van het Okinawa Institute of Science and Technology (Japan).

Mogelijk stierven de helmieren uit tijdens de beroemde meteorietinslag van 66 miljoen jaar geleden, waarna ook de dinosaurussen verdwenen. Maar volgens Sosiak is het iets waarschijnlijker dat ze al eerder uitstierven. ‘Het Krijt was namelijk een periode van grote ecologische en klimatologische veranderingen,’ zegt ze.

Een stukje van de puzzel

Voor paleontologen is het helmierenfossiel een belangrijk puzzelstukje in de insectenevolutie. Deze nieuwe data helpt wetenschappers uit te vogelen welke eigenschappen wanneer ontstonden in mieren en wespen. Deze twee insecten hebben namelijk een gezamenlijke voorouder.

Daarnaast verrijkt dit fossiel ons beeld van hoe het leven in het Krijt eruitzag. ‘Wanneer we aan deze periode denken, stellen we ons vaak een wereld vol dinosaurussen voor,’ zegt Lepeco. ‘Maar er bestonden ook enorm veel indrukwekkende insecten, elk met hun eigen unieke eigenschappen en gedragingen.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!