De Inca’s hadden geen schrift zoals wij dat kennen, maar wisten desondanks een rijk te besturen dat zich over duizenden kilometers uitstrekte. Hun administratie verliep via bundels touwen en knopen: de quipu’s. Nieuw onderzoek wijst erop dat dit systeem veel breder werd gebruikt dan lang werd gedacht.

Wat is een quipu?

Een quipu bestaat uit een hoofdtouw met daaraan tientallen tot honderden afhangende koorden. In die koorden werden knopen gelegd, vaak in verschillende vormen en posities. Samen gaven ze numerieke waarden weer.

Het systeem werkte volgens een decimale logica. De knopen onderaan gaven de eenheden weer, daarboven volgden de tientallen, honderden en zo verder. Ook subtiele codes speelden mee. Zo maakte het uit of een koord van wol of katoen was, of een knoop naar voren of juist naar achteren was aangebracht, en in welke richting de draad was gedraaid.

Leestip: Deze 10 ooit zo machtige steden bestaan niet meer. Wat veroorzaakte hun ondergang?

De Inca’s gebruikten de knopen om orde te scheppen in hun rijk. Ze werden ingezet om gegevens bij te houden, zoals belastingen, gewassen en vee, zodat de heersers zicht hadden op alles wat er in hun uitgestrekte gebied gebeurde.

Vandaag de dag zijn er nog honderden quipu’s die in musea en collecties worden bewaard. Met behulp van nieuwe methoden, zoals digitale beeldanalyse, wordt stukje bij beetje duidelijker welke informatie in de knopen verborgen zit.

Nieuwe inzichten uit haarvezels

Tot voor kort gingen historici ervan uit dat alleen mannelijke elite-ambtenaren, de zogeheten quipucamayocs, de knopenregisters maakten en gebruikten. Spaanse kronieken uit de koloniale tijd versterkten dat beeld: de quipu zou een exclusief instrument van de bureaucratie zijn geweest.

Leestip: De fascinerende opkomst en ondergang van de Maya’s

Maar nieuw onderzoek in het vakblad Science Advances werpt daar een ander licht op. Wetenschappers analyseerden een Inca-quipu die deels was vervaardigd uit menselijke haren. Met radiokoolstofdatering en isotopenonderzoek achterhaalden zij de herkomst en het dieet van de maker. Tot hun verrassing bleek het niet om een lid van de elite te gaan, maar om een gewone inwoner uit de Andes.

Sporen in het haar

Het dieet van deze persoon was rijk aan knollen en bladgroenten, maar arm aan vlees en maïs. Dat paste beter bij een boer dan bij een bestuurder. Ook wezen de sporen op een leefomgeving in het hoogland van zuidelijk Peru of noordelijk Chili, op zo’n 2600 tot 2800 meter hoogte.

Leestip: Zo ontcijferen onderzoekers het ‘alfabet’ van potvissen

Daarmee blijkt de quipu geen exclusief instrument van de elite te zijn, maar ook in gebruik bij lokale gemeenschappen. Mogelijk reikte het gebruik nog veel verder. De onderzoekers benadrukken dat vervolgonderzoek nodig is om vast te stellen hoe groot die sociale spreiding werkelijk was.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!