Met meer dan 265 miljoen geregistreerde spelers is voetbal verreweg de populairste sport op aarde. En dat is niet voor niets: meer dan een bal en willekeurig stukje straat of veld is er niet voor nodig. Maar kijken we naar de vroege voorlopers van al dat geren, getrap en samenspel, dan moeten we de klok een heel eind terugzetten. En de wereldbol zelfs een flinke draai geven.
De voorloper van het voetbal
Van de Chinezen weten we dat ze in de derde eeuw v.C. al graag een balletje in het net schoten. En inderdaad: het moderne spelletje zoals we dat vandaag de dag kennen, komt formeel gezien uit Engeland. Op 26 oktober 1863 werd hier de eerste voetbalbond ter wereld werd opgericht.
En toch, de echte voorloper van de meeste moderne balsporten brengt ons naar een heel ander continent: het Amerikaanse. ‘Het idee van een teamsport is uitgevonden in Meso-Amerika’, stelt Mary Miller, kunsthistoricus aan Yale University in de VS. Ze deed onderzoek naar het ontstaan van de eerst bekende balsporten. Tot de komst van Columbus eind vijftiende eeuw ging het de beschavingen hier voor de wind. Een spel waarbij men trapte tegen een zware bal gemaakt uit boomhars, was toen al populair.
Balgekke Maya’s en Azteken
Van de Maya’s en Azteken is bewezen dat ze het spelletje zo’n drieduizend jaar geleden al speelden. Beide Meso-Amerikaanse culturen gaven deze sport een eigen naam: pok-ta-pok of pitz in Maya en ullamaliztli in Azteeks. Ook de spelregels verschilden per cultuur: waar de bal bij de een enkel werd gespeeld met het lichaam, waren bij de ander rackets of bats geoorloofd.
Archeologen vonden talloze exemplaren van de ‘voetbal’ waarmee dergelijke spellen gespeeld werden: een rubberachtige, holle bal van zeker zeven kilo. Ander bewijs voor deze vroege teamsport is afkomstig van afbeeldingen op keramisch servieswerk. En van meer dan de dertienhonderd in de regio gevonden speelvelden.
Voetbal is... nee, in plaats ván oorlog
Dit spel werd op dagelijkse basis gespeeld, maar was eveneens een belangrijk onderdeel van de religie en oorlogvoering binnen Meso-Amerikaanse culturen. Azteekse koningen verkozen het spel soms zelfs als alternatief voor oorlog. Conflicten werden zo dus niet beslecht met wapens, maar met ballen.
Zo’n potje ballen klinkt als een vredige, onschuldige oplossing. Maar bij de Maya’s vielen er volgens Miller alsnog slachtoffers: de verliezende spelers werden soms geofferd. Op en rondom speelvelden vonden archeologen afbeeldingen en decoraties die deze offerrituelen in beeld brengen. Als dat geen extra motivatie moet zijn geweest?
Het moderne voetbal: geboren op Britse scholen
Ook de indianen en Aboriginals zouden vergelijkbare balspellen hebben gespeeld, die we stuk voor stuk kunnen zien als voorloper van de voetbalsport. Maar het moderne voetbal zoals we dat vandaag de dag kennen, is eigenlijk geboren het Europese continent. Op Britse scholen wel te verstaan, waar scholieren, in verschillende spelvarianten, ook al eeuwen het net weten te vinden.
Vanaf 1840 bedachten verschillende Britse scholen een gezamenlijke set aan spelregels, waardoor het mogelijk werd om wedstrijden en toernooien met meerdere teams te organiseren.
Vrije trappen en verboden handjes
Na verloop van tijd ontstonden er twee dominante voetbalreglementen. De Sheffield Football Club stond teams toe een vrije trap te nemen als de tegenstander de regels aan zijn laars lapte. Cambridge University verbood zijn spelers de bal met de hand te spelen.
Naarmate de sport populairder werd, verenigden spelers zich in de Londen Football Association. In 1877 nam Sheffield officieel de zogeheten London Rules over. Inmiddels waren sommige teams al volop aan het scouten en werden de eerste voetballers al betaald.
In eerste instantie wilden welgestelde voetballers juist dat voetbal een amateursport bleef. Dat verandert in 1885, wanneer de eerste profvoetballers worden aangesteld. Door het groeiende succes gaat de sport internationaal. In 1904 wordt daarom de Fédération Internationale de Football Association opgericht, de FIFA.
Voetbal vandaag de dag
Daarna nam de populariteit van voetbal een ongekende vlucht: in 1908 werd de sport een officieel onderdeel van de Olympische Spelen en in 1930 organiseerde FIFA het eerste wereldkampioenschap. En om het grote succes in geld uit te drukken: wereldvoetbalbond zag in 2021 alleen al zeker zevenhonderd miljoen euro aan inkomsten binnenstromen.
Maar het hart van de balsport heeft altijd gelegen óp het veld, waar iedereen – van kleine kinderen tot doorgewinterde atleten en alles daartussenin – van het spelletje genieten kan. En, stelt Miller, de essentie van het voetbal is uiteindelijk de kunst van het samenspelen. Als een team. Duizenden jaren geleden al, en vandaag de dag nog steeds. Wie je ook bent, waar de bal ook rolt.
