In de geschiedenisboeken wordt de tijdlijn van de Maya’s doorgaans als volgt beschreven: de Mayacultuur beleefde haar hoogtepunt tussen 200 en 900 na Christus, ook wel de klassieke periode genoemd. In de daaropvolgende eeuw vielen veel grote steden uiteen en leken de dagen van de Mayacultuur geteld. Dat laatste klopt niet, zo blijkt nu.

Dat zeggen wetenschappers die werkten aan een onderzoek naar de nadagen van de Mayabeschaving, gepubliceerd in vakblad Journal of Anthropological Archaeology. ‘Het idee dat de Mayacultuur na het klassieke tijdperk ineenstortte, is omstreden,’ zegt Pedro Delgado Kú, archeoloog aan de Universidad Autónoma de Yucatán (Mexico) en coauteur van het onderzoek.

Mayapán versus Chichén Itzá

Nadat grote Mayasteden als Chichén Itzá ineenstortten, verrezen in sommige gevallen nieuwe steden op de plek van hun voorganger. Delgado Kú en zijn collega’s bestudeerden vooral Mayapán, een van de laatste grote Mayasteden die in het gebied werden gebouwd voor de Spaanse kolonisatie in 1540.

Mayapán werd rond de twaalfde eeuw gesticht door een coalitie van lokale Mayaoverheden, waaronder enkele familieclans die de heersers van Chichén Itzá ten val brachten.

Leestip: Oude Mayastad met 6500 bouwwerken ontdekt in Mexico

Na de val van Chichén Itzá in 1050 werd de regio hard getroffen door droogte. Rond 1180, toen de droogte ten einde was, was Mayapán uitgegroeid tot een indrukwekkende stad. Er waren grote monumenten te vinden, zoals de piramide van Kukulcán, en de stad werd omringd door een bijna 10 kilometer lange muur. De stad was zó groot, dat sommige wijken buiten de stadsmuur lagen, zegt Marilyn Masson, archeoloog aan de State University van New York (VS).

Het succesverhaal van de postklassieke Mayabevolking

Volgens Masson, Delgado Kú en hun collega’s staat het verhaal van Mayapán haaks op het idee tegen dat de Maya’s en hun cultuur verdwenen – of dat de postklassieke Mayasteden op het Mexicaanse schiereiland Yucatán inferieur waren aan eerdere klassieke Mayasteden. ‘Je hoort vaak dat de Mayabeschaving tot een einde kwam rond het jaar 1000. Dat is niet zo,’ zegt Masson. ‘De postklassieke periode is een succesverhaal van veerkracht en herstel.’

Leestip: De Maya’s rookten niet alleen tabak, ze dronken het ook

Om beter te begrijpen hoe die periode eruitzag, werd onderzocht hoe de bevolkingssamenstelling in het gebied door de tijd heen veranderde. Het team bracht de bevolking in kaart, waarbij vooral de jaren tussen de ineenstorting van Chichén Itzá en de opkomst van Mayapán onder de loep werden genomen.

Steden veranderden, maar de Mayacultuur bleef

Met behulp van lidar (afkorting van light detection and ranging) werd een gebied van 24 vierkante kilometer rond Mayapán onderzocht. Lidar is een technologie die oppervlaktedetails en structuren zichtbaar maakt, zelfs in gebieden met dichte vegetatie.

Daarmee kunnen bijvoorbeeld oude steden worden onthuld, zoals onlangs ook gebeurde langs de Zijderoute. Vervolgens werd er onderzoek gedaan op locatie, waarbij archeologen zochten naar keramiek om huizen en dorpen te dateren.

‘Je hoort vaak dat de Mayabeschaving tot een einde kwam rond het jaar 1000. Dat is niet zo. De postklassieke periode is een succesverhaal van veerkracht en herstel.’ Marilyn Masson, archeoloog aan de State University van New York.

Masson stelt dat veel van de kennis en kunde in deze Mayasteden en -dorpen niet verloren ging. De inwoners verdwenen immers niet zomaar van de aardbodem, maar verhuisden naar omliggende plattelandsgebieden. Bij de bouw van een nieuwe hoofdstad hebben sommige van deze mensen of hun nakomelingen mogelijk geholpen bij het herstel van institutionele structuren.

Leestip: DNA-onderzoek wijst uit dat de Maya’s vooral tweelingen offerden

‘Het is echt een spannende vondst,’ zegt Elizabeth Paris, archeoloog aan de University of Calgary (VS) die eerder onderzoek deed naar Mayapán, maar niet betrokken was bij de studie in Journal of Anthropological Archaeology. ‘In sommige opzichten moesten de Maya’s zich aanpassen aan de nieuwe situatie, maar veel dingen bleven ook bij hetzelfde,’ zegt Paris.

Wat is er gebeurd met Mayapán?

De coalitieregering van Mayapán hield geen stand. Ergens tussen 1441 en 1461 kwam een clan die de Xiu werd genoemd in opstand. Veel van de Mayabestuurders werden gedood of verjaagd. Hoewel delen van de stad nog steeds bewoond waren, verloor Mayapán haar rol als machtscentrum, vergelijkbaar met wat eerder gebeurde bij Chichén Itzá.

De Spaanse overheersing bracht drastische veranderingen teweeg voor de samenlevingen op Yucatán, maar moderne Maya-afstammelingen hebben een aantal oude tradities en rituelen weten te behouden. In het stadje Telchaquillo, dat niet ver van de ruïnes van Mayapán ligt, wonen nog steeds mensen die Mayatalen spreken.

‘We hebben aangetoond dat veel culturele aspecten zelfs vandaag de dag nog onveranderd zijn,’ zegt Delgado. ‘Ik ben er trots op dat ik Maya ben en dat ik kan werken met de sporen die mijn voorouders hebben nagelaten.’