Elk jaar wordt Sierra Leone getroffen door zware regenbuien. In een overzicht van landen met de zwaarste regenval neemt Sierra Leone wereldwijd de twaalfde plaats in. De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties (VN) schat dat er in de periode van 2013 tot 2017 in het kleine West-Afrikaanse land ruim 2500 mm regen per jaar viel.

En nu is het land getroffen door een van de ergste natuurrampen die de afgelopen jaren in Afrika plaatsvonden. Op 14 augustus werd het dodental op vierhonderd geschat en er werden nog eens zeshonderd mensen vermist.

Er stroomt nog steeds modderwater en puin door de straten van Freetown, de hoofdstad van Sierra Leone. Maar veel van de schade werd veroorzaakt door een enorme modderstroom die maandagochtend vroeg ontstond.

De omvang van de verwoesting roept vragen op in een land dat van oudsher zo gewend is aan zware regenval. Waardoor kon de modderstroom ontstaan en welke factoren maakten het nog erger?

Waarom zijn modderstromen dodelijk?

Het is misschien moeilijk voor te stellen hoe het kan dat zoiets als een modderstroom dodelijk uitpakt. Een modderstroom heeft meestal veel weg van een rivier, terwijl het bij een aardverschuiving over het algemeen gaat om aarde en puin die langs een helling omlaagglijden.

Aardverschuivingen worden in eerste instantie veroorzaakt door de zwaartekracht, maar door weersomstandigheden kunnen de verschuivingen in snelheid en kracht toenemen. Als er na een droge periode zware regenval optreedt, kan de grond verzadigd raken met water. In dit deel van Sierra Leone had het meer geregend dan gebruikelijk in deze periode van het jaar, waardoor de grond vermoedelijk volledig verzadigd was. Door die oververzadiging wordt de grond waterig en kan makkelijker gaan schuiven. Als de grond uiteindelijk in beweging komt, kunnen modderstromen snel in kracht toenemen en onderweg zware stenen en rotsblokken meesleuren, waardoor grote schade ontstaat.

Verschuivingen kunnen ook worden veroorzaakt door aardbevingen of het smelten van sneeuw of permafrost.

Dave Petley is de pro vice chancellor aan de University of Sheffield in Groot-Brittannië. Hij is de beheerder van de site The Landslide Blog, waarop een uitleg wordt gegeven van dergelijke natuurrampen. Hoewel hij al talloze aardverschuivingen zag, is hij verbijsterd door de modderstroom in Sierra Leone. Het dodelijke effect is “ongebruikelijk en onthutsend,” stelt hij.

Aan de hand van foto’s van de modderstroom kon Petley vaststellen dat deze plaatsvond in een gebied met ernstig verweerde grond. Op basis van de vergelijking van foto’s waarop te zien is hoe de verschuiving zich ontwikkelt, stelt hij dat de grond vermoedelijk al zeer instabiel was. Snelstromende modderstromen zien er op video’s vaak uit als plotselinge overstromingen, die van het ene op het andere moment ontstaan. Maar in tegenstelling tot overstromingen met alleen water, zit in modder meestal meer puin en valt er moeilijker in te zwemmen.

Andere oorzaken?

Hoewel modderstromen verwoestende natuurfenomenen kunnen zijn, denken deskundigen dat ook de gebrekkige infrastructuur en ontbossing hebben bijgedragen aan de heftigheid van de aardverschuiving.

Freetown is een van ‘s werelds grootste natuurlijke havens en er wonen circa een miljoen mensen in en rond de beboste berggebieden daaromheen.

Een woordvoerder voor de Environmental Protection Agency (EPA) van Sierra Leone vertelde de BBC dat deze overheidsinstantie op de hoogte was van de gevaarlijke situatie op deze berghelling. De EPA stelde dat er twee weken eerder een bezoek was gebracht aan het gebied, waarbij er pogingen waren gedaan om bomen te planten, maar dat dit was mislukt.

Ontbossing is een groot probleem in gebieden waar modderstromen kunnen voorkomen. De wortels van bomen houden vaak aarde vast. Als die wortels worden verwijderd, neemt de kans toe dat er door regenval dodelijke verschuivingen ontstaan.

In een interview met de lokale krant Standard Times Press in 2015 bleek Mohamed Bah van het Climate Change Secretariat van de EPA in Sierra Leone een vooruitziende blik te hebben. Hij waarschuwde dat gebeurtenissen als de verschuiving in Freetown konden plaatsvinden.

“Onverantwoordelijke activiteiten op de heuvels zullen een grote invloed hebben op de stad,” zei Bah over de ontbossing die bovenin de heuvels plaatsvond. Daarnaast wees hij ook op factoren als verstopte riolen en het kappen van mangrovebossen als factoren die mogelijk konden bijdragen aan toekomstige overstromingen en modderstromen.

In een door Bohr Industries opgesteld rapport uit 2015 werd opgemerkt dat de onderneming twijfels had bij verdere ontwikkeling van Freetown. In de loop van de komende vijftien jaar zouden naar schatting jaarlijks 280.000 woningen moeten worden gebouwd. Zestig procent van de inwoners woont momenteel in sloppenwijken. In het rapport worden ‘ontbossing, bebouwing en ontginning’ genoemd als verschijnselen waardoor modderstromen waarschijnlijk ernstiger zouden kunnen uitvallen.

Volgens Global Forest Watch, een organisatie die bijhoudt hoeveel bos er wereldwijd verdwijnt, is er in de afgelopen tien jaar bijna 800.000 hectare bos verloren gegaan in Sierra Leone en nam de kap in 2015 nog toe. Ook een burgeroorlog die in de periode tussen 1991 tot 2002 woedde is volgens onderzoek een oorzaak van ontbossing.

Reddingswerkers van de overheid in Sierra Leone en het Rode Kruis verlenen nog steeds hulp aan de getroffenen.

Een medewerker van de VN zei tegen de Britse krant The Guardian dat er gebruik wordt gemaakt van satellietgegevens en drones om een eventuele tweede modderstroom te kunnen voorspellen.