Er is al enkele jaren sprake van een vluchtelingencrisis in de Europese Unie. Vanwege de onrust in Syrië en andere gebieden zoeken honderdduizenden migranten een goed heenkomen in Europa.

Volgens een nieuw onderzoek zouden de nadelige gevolgen van klimaatverandering er in de toekomst voor kunnen zorgen dat nog meer mensen richting Europa vluchten als er verder niets verandert. Die laatste toevoeging blijkt van groot belang.

Hoe groter de opwarming van de aarde zal zijn, hoe groter de vluchtelingenstroom. Volgens een scenario waarin de opwarming rond het jaar 2100 tot stilstand komt, zou het aantal asielaanvragen met zo'n 28 procent toenemen. Maar volgens een scenario waarbij de opwarming gewoon doorgaat, zou het aantal aanvragen bijna drie keer zo hoog worden, tot ruim een miljoen asielzoekers per jaar.

Uitgangspunt daarbij is wel dat de thuislanden van de asielzoekers zich niet aanpassen aan de klimaatverandering.

“Dit is een heel belangrijk onderzoek,” laat Solomon Hsiang per e-mail weten. Hij is onderzoeker aan de Amerikaanse University of California in Berkeley en maakt modellen van de sociale gevolgen van klimaatverandering. Hij was niet bij het onderzoek betrokken. “Dit werk is weer nieuw bewijs [bovenop al bestaand bewijs] dat mensen door de verslechterende omstandigheden op de vlucht slaan en asiel zoeken in veiliger landen.”

Deze resultaten, die onlangs in Science werden gepubliceerd, zijn de meest recente die aantonen dat klimaatverandering kan leiden tot een toename van internationale spanningen.

Er is steeds meer onderzoek dat aantoont dat de opwarming van de aarde kan leiden tot chaos binnen landen. Uit een onderzoek uit 2015 bleek dat menselijke activiteiten hadden bijgedragen aan het ontstaan van de extreme droogte waar Syrië en Jordanië tussen 2007 en 2010 mee te maken kregen. Volgens sommigen was die droogte de reden dat Syrische boeren huis en haard verlieten. Dit zou hebben bijgedragen aan de instabiliteit die uiteindelijk leidde tot de burgeroorlog in Syrië.

Er zijn echter minder studies gedaan die zich concentreerden op het grotere plaatje en op de vraag of de klimaatverandering ook invloed had op relaties tussen landen.

“Hoewel een bepaald land misschien niet direct geconfronteerd wordt met de gevolgen van klimaatverandering, zal het, door zijn verwevenheid met andere landen, daar toch gevolgen van ondervinden,” aldus Anouch Missirian. Zij was betrokken bij het onderzoek en is promovenda aan de School of International and Public Affairs van de Columbia University.

Problemen op de boerderij

Missirian en Wolfram Schlenker, econoom aan de Columbia University, wilden deze onderlinge verwevenheid nader onderzoeken. Zij onderzochten 103 landen van waaruit asielaanvragen voor Europa waren gedaan, in de periode tussen 2000 tot 2014. De onderzoekers vergeleken vervolgens de aantallen aanvragen met de gegevens over het weer in de betreffende landen.

Nadat Missirian en Schlenker de cijfers hadden verwerkt, bleek het aantal asielzoekers uit een bepaald land afgezet tegen de gemiddelde jaartemperatuur in dat land een U-vormige grafiek op te leveren. In het algemeen waren de aantallen aanvragen het laagst als de temperatuur rond de 20 graden Celsius lag. Bij die temperatuur zijn de oogsten vaak goed. Maar in landen waar de temperatuur hoger of lager uitviel, waren de aantallen asielaanvragen hoger.

Volgens politicoloog Jan Selby van de Britse University of Sussex berust deze relatie op toeval. Hij is het ook niet eens met de stelling dat de Syrische burgeroorlog verband houdt met het klimaat.

“Het is geen verrassing dat in het artikel een statistische relatie wordt gevonden... want zoals bekend is sinds 2000 het aantal burgerconflicten en vluchtelingen toegenomen en is er daarnaast, en los daarvan, ook sprake van een stijging van de temperatuur en een toename van de schommelingen in het weer,” stelt hij per e-mail. “De kernvraag is of deze correlatie een kwestie is van oorzaak en gevolg. Ik durf te beweren dat dit niet het geval is.”

Missirian en Schlenker zijn dat niet met hem eens. Zij wijzen er bijvoorbeeld op dat zij in hun onderzoek rekening hebben gehouden met de invloed van het weer op de landbouwgebieden in een bepaald land. De conclusie was dat asielaanvragen vooral in dit soort gebieden samenhangen met veranderende weersomstandigheden. Bovendien keken zij in hun analyse ook naar schokken waar alle landen mee te maken kregen, zoals de wereldwijde financiële crisis in 2008.

Door de willekeur waarmee weersveranderingen op korte termijn plaatsvinden, zou het effect daarvan op migratie geen correlatie vertonen met andere factoren, zoals bijvoorbeeld de vraag of een land een democratie is. Evenzo kunnen farmaceutische bedrijven aan de hand van gerandomiseerd onderzoek aantonen of een geneesmiddel beter werkt dan een placebo, terwijl er veel factoren van invloed zijn op de gezondheid.

“Ik wil de stelling wel aan dat er een causale relatie is tussen de weerschommelingen en asielaanvragen die wij zagen tussen 2000 en 2014,” aldus Schlenker.

Een veranderend landschap

Om meer te weten te komen over het effect van klimaatverandering, gaan de onderzoekers uit van de aanname dat de relatie tussen temperatuur en migratie die werd gevonden in de periode tussen 2000 en 2014 tot het eind van de eeuw blijft voortbestaan. Maar Schlenker en Missirian geven toe dat dit mogelijk niet het geval zal zijn.


“Je moet voorzichtig zijn met het extrapoleren van dit soort cijfers. Het valt te verwachten dat er aanpassingen worden gedaan aan de klimaatverandering. Misschien worden er andere, meer geschikte gewassen gekozen of verplaatst de bevolking zich alleen binnen een land,” aldus Missirian.

“Het kan beide kanten op,” voegt ze daaraan toe. “Het effect van de hogere temperaturen kan nog heftiger worden gevoeld, of afhankelijk van ons aanpassingsvermogen, juist veel minder.”

Caitlin Werrell, voorzitter van the Center for Climate and Security, een onafhankelijke denktank die zich bezighoudt met de veiligheidsrisico's van klimaatverandering, beaamt dat overheden een cruciale rol spelen.

“Als we de toename van gedwongen migratie tot een minimum willen beperken, is het cruciaal om krachtig beleid te voeren op sub-nationaal, nationaal en internationaal niveau, dat erop gericht is om mensen weerbaar te maken tegen de risico's van klimaatverandering,” stelt zij in een e-mail.

Maar andere deskundigen zien het onderzoek als een waarschuwing.

“Het is nu nog mogelijk om de vluchtelingenstroom af te stoppen, door de klimaatverandering af te stoppen,” stelt Hsiang. “Het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen is een eitje, vergeleken bij de moeite die het gaat kosten om een eindeloze stroom vluchtelingen te herhuisvesten en om de politieke chaos op te lossen die dat met zich mee zal brengen.”