Het lijkt erop dat microplastic, het alomtegenwoordige bijproduct van onze moderne samenleving, nu tot in alle uithoeken van de planeet is doorgedrongen, zelfs tot in de meest afgelegen streken van het Noordpoolgebied. Wetenschappers hebben onderzocht hoe deze vloed aan vervuiling zich vanuit de stedelijke centra waarin ze wordt geproduceerd naar zulke afgelegen gebieden kan verplaatsen. In een nieuwe studie is een verrassende route voor deze piepkleine plasticdeeltjes ontdekt: ze worden op luchtstromingen meegevoerd en dalen als sneeuw in het Noordpoolgebied neer.

Volgens de nieuwe studie, die gisteren in het tijdschrift Science Advancesis gepubliceerd, dalen “aanzienlijke” hoeveelheden plasticfragmenten en -vezels neer op de ijsschotsen in de Straat Fram, een leeg stuk oceaan tussen Groenland en de Noorse Spitsbergen-archipel.

Wetenschappers van het Alfred-Wegener-Institut für Polar- und Meeresforschung in Bremerhaven en het Zwitserse Instituut voor Sneeuw- en Lawineonderzoek in Davos hebben gemeten hoeveel microplastic aanwezig is in sneeuwmonsters uit dit afgelegen gebied. De monsters werden van 2015 tot 2017 op cruisevaarten verzameld en de onderzoekers vonden daarin niveaus aan plasticdeeltjes die alleen verklaard konden worden door sneeuwval. Het resultaat roept vragen op over de mate waarin microplastic de atmosfeer vervuilt en ook een risico vormt voor de mensen en dieren die het inademen.

“Ik denk dat het voornaamste blootstellingstraject, voor ons, waarschijnlijk de lucht is die we inademen,” zegt Melanie Bergmann, marien ecologe aan het Alfred-Wegener-Institut en hoofdauteur van het nieuwe onderzoek.

Ondanks zijn zeer afgelegen ligging is het Noordpoolgebied verre van ongerept, want een deel van de vervuiling in de wereld belandt uiteindelijk ook in deze regio. Bergmann en haar collega’s bestuderen al sinds 2002 de aanwezigheid van plastic op de bodem van de Noordelijke IJszee. In de afgelopen tien jaar zagen ze een enorme toename van de hoeveelheid plastic, waaronder een vertienvoudiging op één meetstation.

Dus begonnen ze onderzoek te doen naar de aanwezigheid van microplastic in de Arctische waterkolom. Overal waar ze keken, zagen ze hoge concentraties plastic in het zeewater. In sedimenten op de diepzeebodem vonden ze circa 6000 deeltjes per kilo slib. Pakijs bevatte nog meer plastic – soms wel 12.000 deeltjes per liter gesmolten ijs, aldus Bergmann. Andere onderzoekers ontdekten in het oppervlaktewater van de Noordelijke IJszee de hoogste concentratie aan microplastic van alle wereldzeeën.

“We vroeg ons af waar dat allemaal vandaan kwam,” zegt Bergmann.

Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat de grootste hoeveelheid op de Golfstroom en krachtige Atlantische stromingen naar het noorden wordt getransporteerd. Het meeste plastic is waarschijnlijk afkomstig uit Noord-Europa.

Luchttransport?

Maar Bergmann en haar collega’s vroegen zich af of microplastic ook via de atmosfeer kon worden aangevoerd. Eerder al hadden onderzoekers in Frankrijk en China in de buurt van steden zwevende plasticdeeltjes in de lucht aangetroffen. En in een recente studie werden afzettingen van plastic gevonden in delen van de Pyreneeën die zó afgelegen zijn dat ze alleen via de lucht kunnen zijn aangevoerd. Zou microplastic ook op de wind kunnen worden meegevoerd en dan in het hoge noorden als sneeuw neerdalen?

Volgens Bergmann blijkt dit inderdaad het geval te zijn. In sneeuwmonsters van de ijsschotsen in de Straat Fram trof haar team verrassend hoge concentraties aan microplastic aan. Op één plek, halverwege de zeestraat, vonden ze 14.000 deeltjes per liter gesmolten sneeuw. Het gemiddelde van alle monsters bedroeg 1800 deeltjes.

Ter vergelijking onderzochten de wetenschappers ook sneeuwmonsters uit gebieden in Duitsland en de Alpen die dichtbij stedelijke centra liggen. Hoewel de concentratie aan microplastic in die monsters aanzienlijk hoger lag, met een gemiddelde van 24.600 deeltjes per liter gesmolten sneeuw, kwamen de onderzoekers tot de slotsom dat de concentraties die in het Arctisch gebied worden aangetroffen nog altijd wijzen op een aanzienlijke vervuiling van de atmosfeer.

“In feite komt microplastic overal voor,” zegt Bergmann. “Luchttransport is het traject waarlangs microplastic naar de verste uithoeken van de planeet wordt vervoerd.” Dit betekent dat de atmosfeer een belangrijke bron van blootstelling voor mens en dier kan zijn.

“Microplastic zit in de lucht en het is niet ondenkbaar dat we het deels ook inademen,” zegt Bergmann. “Een deel ervan kan zelfs tot in onze longen doordringen.”

Plastic is alomtegenwoordig

Het nieuwe onderzoek belicht het feit dat microplastic door de lucht wordt aangevoerd, zegt Jennifer Provencher, hoofd van de afdeling wildwelzijn van de Canadian Wildlife Service. Zij was niet bij de nieuwe studie betrokken maar doet onderzoek naar de uitwerking van plastic in Arctische ecosystemen.

“De boodschap die ik vaak aan mensen probeer over te brengen, vooral aan mensen die ver in het midden van het continent wonen, ver van de zee, is dat er zóveel informatie is over de plasticsoep en zeeschildpadden met rietjes in hun neusgaten en al die dingen, dat ze misschien denken dat plasticvervuiling iets is dat zich alleen in het midden van de oceaan voordoet,” zegt Provencher.

“Maar hoe meer we het onderzoeken, des te meer komen we erachter dat het geen probleem van de open zee is. Het is een waterprobleem, een landprobleem, een luchtprobleem, een tropisch probleem en ook een Arctisch probleem,” zegt zij.

Maar Provencher maakt zich minder zorgen over de eventuele risico’s van het inademen van microplastic door wilde dieren dan over verontreinigde sneeuw die zijn lading van plastic in meren en rivieren dumpt. “Vanuit het oogpunt van ecosystemen zijn we veel meer bezorgd over wat er gebeurt als die sneeuw smelt en dan in een aquatische omgeving terechtkomt,” zegt zij.

Microplastic-onderzoekster Chelsea Rochman van de University of Toronto, die niet aan het nieuwe onderzoek deelnam, was aanvankelijk verbaasd over het feit dat plasticdeeltjes door de lucht worden aangevoerd.

“Maar als je een stap terug doet en het grotere plaatje bekijkt, weet je dat dit ook geldt voor andere alomtegenwoordige vervuilingen,” zegt zij.

Het Noordpoolgebied is altijd al een afvoerput geweest voor vervuilende stoffen als vlamvertragers en bestrijdingsmiddelen, die op oceaan- en luchtstromingen naar het hoge noorden worden getransporteerd.

“Nu we weten dat microplastic ook in de atmosfeer circuleert,” zegt Rochman, “zouden we misschien niet verrast moeten zijn dat het ook in het Noordpoolgebied belandt.”

Is het gevaarlijk?

Het wetenschappelijk onderzoek naar de eventuele gevolgen van microplastic voor de volksgezondheid is nog maar pas begonnen. “Wat betreft de volksgezondheid weten we momenteel nog heel weinig,” zegt Rochman. “Er zijn veel zorgen over, want we weten dat we eraan worden blootgesteld (...). Wat betreft wilde dieren weten we dat microplastic in aquatische ecosystemen tot in elk niveau van de voedselketen doordringt.”

Uit laboratoriumonderzoek zijn fysiologische en chemische uitwerkingen van de blootstelling aan microplastic aangetoond, maar de resultaten variëren al naar gelang het type, de vorm en de omvang van de plasticdeeltjes. “Er is meer onderzoek nodig om de gezondheidseffecten volledig te begrijpen,” zegt Rochman. En over de gevolgen van het inademen van microplastic voor de volksgezondheid is nog minder bekend, aldus Bergmann.

Nog meer dreiging zou kunnen uitgaan van plastic nanodeeltjes die in de lucht zweven en zó klein zijn dat ze vrijwel onzichtbaar zijn. Ook over dit potentiële gevaar is vrijwel niets bekend. “Nanodeeltjes kunnen zelfs in cellen doordringen,” zegt Bergmann. “Dan zouden we een groot probleem hebben.”

Lees meer over de plasticsoep en wat jij daar zelf tegen kunt doen op natgeo.nl/stopmetplastic

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com