Voor de National Geographic-onderzoekers van nu – van Phil Henderson, leider van een expeditie naar Mount Everest, tot natuurfilmer Bertie Gregory – draait het op hun expedities vooral om natuurbehoud. Deze avonturiers laten plekken aan de wereld zien met een adembenemende wilde flora en fauna of een grote cultuurhistorische waarde die desondanks op het punt staan onherstelbaar te worden beschadigd.
De invloed van de mens op de natuur gaat verder dan alleen de klimaatverandering en omvat ook de wereldwijde stroperij en handel in wilde dieren, de ontbossing en de watervervuiling. Deze moderne gevolgen zijn de nieuwste versies van onze ingrepen in de natuur. Zoals Yuval Noah Harari in zijn boek Homo Deus schrijft: ‘Toen onze voorouders zich in de Steentijd vanuit Oost-Afrika naar de vier windstreken van de aarde verspreidden, veranderden ze de flora en fauna van elk continent en eiland waar ze zich vestigden (...), en dat nog voordat ze het eerste tarweveld hadden ingezaaid, het eerste metalen werktuig hadden gesmeed, de eerste geschriften hadden opgetekend of de eerste munt hadden geslagen.’
Hieronder laten enkele van de meest vooraanstaande National Geographic-onderzoekers u vier plekken op aarde zien voordat deze landschappen voorgoed zijn veranderd.
Vleerhonden in Zambia
Op zijn 29e heeft natuurfilmer en National Geographic-onderzoeker Bertie Gregory al een ongelooflijke carrière achter de rug, waarin hij bekroonde NatGeo-natuurdocumentaires over meerdere plekken in de wereld heeft geproduceerd en gepresenteerd. Maar er is één bedreigd gebied dat hem vooral is bijgebleven: het Kasanka National Park in Zambia.
Toen Gregory een aflevering van de NatGeo-serie Epic Adventures opnam, waren hij en zijn crew getuige van de indrukwekkende migratie van vleerhonden in het park, de grootste dierentrek in Afrika. Na het invallen van de duisternis vliegen vele miljoenen palmvleerhonden uit en beginnen aan een race tegen de klok: hoe langer ze ’s nachts op pad zijn, des te meer vruchten ze kunnen verorberen. Maar zodra het begint te gloren, hebben hun natuurlijke vijanden (waaronder vechtarenden, kroonarenden en zeearenden) genoeg licht om op ze te kunnen jagen.
(Bekijk nu Epic Adventures with Bertie Gregory op Disney+.)
‘Te zien hoe de hemel zich vult met tien miljoen vleerhonden, is iets adembenemends. Het is voor je hersenen gewoon moeilijk om te bevatten wat er gebeurt,’ zegt hij. ‘Het voelde alsof je terug in de tijd ging en op een aarde belandde waar de lucht was gevuld met het geklapwiek van vleugels en gekrijs. We waren daar een hele maand lang, en elke ochtend opnieuw was het een ontzagwekkend spektakel.’
Naast alle andere wilde dieren worden ook de palmvleerhonden in het Kasanka National Park bedreigd door de oprukkende industriële landbouw. Gregory vertelt dat hij tijdens zijn bezoek kon zien hoe grote stukken bos nabij de grens van het park al illegaal waren gekapt.
(Waarom Bertie Gregory nummers van Adele voor witte dolfijnen zingt.)
‘Wetenschappers hebben sommige van de vleerhonden met GPS-zendertjes uitgerust en ontdekt dat deze dieren elke nacht vanaf hun roestplaats een kleine vijftig kilometer vliegen om vruchten te zoeken. Dat betekent dat ze ver buiten het beschermde gebied van het park komen, dus daarom is de bescherming van deze roestplaatsen zo belangrijk. Als het gebied rond het park wordt ontbost, zal deze epische dierentrek verdwijnen,’ zegt hij. ‘En als de vleerhonden zouden verdwijnen, zou dat een tragedie zijn die veel verder gaat dan het verlies van een spectaculair natuurspektakel. Palmvleerhonden staan bekend als de ‘tuiniers van Afrika’.
Telkens wanneer vleerhonden vruchten eten, slikken ze ook de zaden ervan door en ‘planten’ die zaden door middel van hun uitwerpselen. Verdere ontbossing zou deze natuurlijke cyclus doorbreken: minder vruchten leidt tot minder vleerhonden, minder vleerhonden tot minder bomen, enzovoort.
Sinds het draaien van de aflevering van Epic Adventures is er ook goed nieuws geweest. Een rechter in Zambia heeft in kort geding bepaald dat twee bedrijven voorlopig moeten stoppen met het kappen van bossen aan de rand van het park – een kleine maar belangrijke stap in de lange strijd om het voortbestaan van de wilde natuur in het Kasanka National Park.
‘Het is een grote uitdaging. Waar het om draait, is niet alleen het behoud van het bestaande woud. Zoals op veel plekken in de wereld zouden we hier de bosbedekking juist moeten uitbreiden,’ zegt Gregory. ‘Dat is van vitaal belang voor de vleerhonden, voor het ecosysteem, voor het klimaat en voor ons mensen.’
Peru’s Heilige Vallei
Carmen Chávez is een tropisch biologe en National Geographic-onderzoekster die haar loopbaan begon bij onderzoekprojecten op het Estación Biológica Cocha Cashu in het Peruaanse Parque Nacional del Manú. Het gezin Chávez ging vaak met een Volkswagen Beetle kamperen in de Heilige Vallei van de Inca’s.
Een van haar eerste herinneringen is dat haar vader op haar vijfde verjaardag de vangst van de dag aan haar opdraagt: het was een forel, een invasieve soort die tientallen jaren eerder vanuit Noord-Amerika doelbewust in de vallei was uitgezet om de plaatselijke economie te bevorderen. Haar familie kocht later een stuk akkerland in het hart van Valle Sagrado de los Incas, waar het gezin zich wijdde aan de traditionele verbouw van maïs en aardappelen.
‘Als kind huppelde ik door de velden en zwom in rivieren en beken vol vis en helder water,’ vertelt Chávez. ‘Dezelfde zijtak van de rivier de Vilcanota, waarin ik in mijn jeugd zwom, is nu een opvangbekken voor rioolwater voor het groeiende stadje Lamay. Met zijn donkere en stinkende water is het een plek waarvan ik mijn zoontje heel ver uit de buurt zou houden.’
Door de gebrekkige waterzuivering en een vrijwel niet-bestaand rioleringsstelsel wordt afvalwater direct in beken geloosd, die uitmonden in de Vilcanota. Maar volgens Chávez is de rivier is nog altijd de voornaamste bron van irrigatiewater voor het akkerland in de vallei. De illegale winning van zand en steen verstoort de natuurlijke loop van de rivier en zorgt geregeld voor overstromingen van akkerland en de stadjes, zegt ze.
(Volg dit pad voorbij Machu Picchu om de levenswijze van de Inca’s te verkennen..)
Voor de Inca’s is het gebied een ‘heilige plek’ omdat deze vruchtbare akkers ooit de basis vormden voor de florerende beschaving die hier vóór de komst van de Spaanse kolonisten ontstond. En ook nu nog voorziet de Valle Sagrado in het levensonderhoud van plaatselijke gemeenschappen, die er quinoa, kiwicha (een graangewas waarvan het meel wordt gebruikt), verschillende variëteiten van de aardappel en grote, witte Peruaanse maïs verbouwen, dat alleen hier groeit.
‘Boeren als mijn vader en broer leven nu in onzekerheid vanwege de ongekende veranderingen die zich in de weerspatronen afspelen en de onmiskenbare gevolgen van de opwarming van de aarde,’ zegt Chávez. Volgens haar zijn de jongere generaties niet erg geïnteresseerd in het traditionele boerenbestaan en berust de landbouw in Peru steeds meer op het gebruik van schadelijke synthetische kunstmest.
‘Er zijn allerlei oplossingen, want de problemen zijn ook heel divers. We moeten eerst aandacht besteden aan het herstel van de rivier: de waterkwaliteit, natuurlijke loop en culturele waarde ervan,’ zegt zij. ‘Het is van het grootste belang om meer te weten te komen over de biologische diversiteit die deze vallei in stand houdt. En we moeten een nieuwe generatie van plaatselijke naturalisten scholen, die we moeten steunen met de middelen en uitrusting waarmee ze hun traditionele kennis kunnen aanvullen.’
Opwarming van de Kilimanjaro
In mei 2022 gaf Phil Henderson leiding aan de eerste expeditie naar de top van de Mount Everest die geheel uit zwarte alpinisten bestond. Zeven leden bereikten de top, waarmee het aantal zwarte klimmers dat de Everest had bedwongen, werd verdubbeld. Maar de berg die Henderson het naast aan het hart ligt, is niet de Everest.
De berg die Henderson het meest aan het hart ligt, is niet de Everest maar de piek die hij in 2000 voor het eerst beklom: de 5895 meter hoge Kilimanjaro, de hoogste berg van Afrika.
‘De mensen, de cultuur en het landschap daar zijn allemaal onderling verbonden. De berg zelf is volstrekt uniek, want deze uitgedoofde vulkaan rijst op uit de grote grasvlakten van Afrika, dus niet als onderdeel van een bergketen,’ zegt Henderson. ‘Het is een plek waar je veel kunt leren over de klimaatverandering en de gevolgen voor de mensen daar. De reden dat we naar een plek als deze gaan, is niet de wilderniservaring maar de culturele ervaring.’
(Zo maakten Henderson en zijn team geschiedenis op de Mount Everest.)
Het Chagga-volk, de op twee na grootste etnische groep in Tanzania, is onverbrekelijk met deze berg verbonden. De Chagga leven op de zuidelijke en oostelijke hellingen van het Kilimanjaro-massief, waar ze op de zeer vruchtbare vulkanische bodem bananen, koffie en gierst verbouwen.
Chagga-gemeenschappen zijn getuige van het afsmelten van de kap van eeuwig ijs op de berg en van zijn gletsjers, die volgens experts mogelijk al binnen de komende 25 jaar zullen verdwijnen als gevolg van de klimaatverandering.
‘Ik kwam hier in 2018 terug en zag de enorme verandering in de hoeveelheid eeuwig ijs op de berg,’ zegt Henderson. ‘Ze hebben hier te maken met zware stormen met veel regen, gevolgd door zeer hoge temperaturen en perioden van ernstige droogte.’
Volgens Henderson zal de oplossing gevonden moeten worden in de wereldwijde pogingen om de klimaatverandering af te remmen. Hij hoopt dat degenen die de Kilimanjaro beklimmen die boodschap zullen verspreiden.
Leeuwen in het South Luangwa National Park
Thandiwe Mweetwa, Zambiaans wildbiologe en National Geographic-onderzoekster, is hoofd voorlichting van het Zambian Carnivore Program. Het initiatief is opgezet om onder de plaatselijke bevolking steun te werven voor de bescherming van grote vleeseters en hun habitat en om de plaatselijke jeugd te interesseren voor een carrière in natuurbehoud.
Een van Mweeta’s favoriete plekken is de Nsefu Sector in het South Luangwa National Park in Zambia, een gebied dat ze vaak voor haar werk en op vakanties bezoekt.
‘Ik ben hier voor het eerst in 2009 gekomen, op de eerste dag van mijn werk als vrijwilligster voor het Zambian Carnivore Program. Ik was meteen verbluft door de schoonheid van deze streek,’ vertelt ze. ‘Het is een toevluchtsoord voor groot wild, op de oostoever van de rivier de Luangwa. Hier vind je een grote diversiteit aan wilde soorten, zoals hyenahonden, leeuwen, grote kuddes buffels en enorme zwermen van emblematische vogelsoorten, zoals kroonkraanvogels. Het gebied omvat ook heel mooie culturele en historische plekken, zoals een oude regendanslocatie,’ een plek waar stammen in het verleden in tijden van droogte de goden smeekten om regen.
Mweeta vertelt hoe haar eerste bezoek aan de sector haar leven veranderde. Toen ze onderzoekers hielp bij het aanbrengen van GPS-zendertjes voor het traceren van de leeuwen in het gebied, werden opgenomen geluiden van stervende buffels afgespeeld om de grote katten aan te lokken. Al snel kwamen drie jonge mannetjesleeuwen een kijkje nemen en stopten vlakbij de terreinwagen waarin het team zat.
‘Ik kon de volle macht van deze leeuwen ervaren, die vlakbij ons hun vervaarlijke gebrul lieten horen,’ vertelt ze. ‘Ik voelde een enorme energie, en de auto schudde letterlijk heen en weer. Het voelde alsof ook mijn organen meetrilden op het brullen van deze krachtige, jonge mannetjesleeuwen. Het was een enorm intense en spirituele ervaring.’
Maar de leeuwen en andere wilde fauna van Afrika worden volgens Mweeta bedreigd. De Nsefu-sector is niet gevrijwaard gebleven van de gevolgen van illegale praktijken, zoals het zetten van snaarvallen voor het bemachtigen van bushmeat. De soorten waarop de stropers het hebben gemunt, zijn volgens haar vooral grote hoefdieren als de impala en de puku, maar ook grotere dieren als buffels en nijlpaarden.
Conflicten tussen mensen en wilde dieren zijn een probleem, omdat leeuwen en andere vleeseters het op het vee van plaatselijke herders hebben voorzien.
De klimaatverandering hangt als een zwaard van Damocles boven het gebied, waar de weerspatronen volgens Mweeta steeds onvoorspelbaarder worden. Door deze dreigingen ‘lopen we het risico het ecosysteem kwijt te raken, en daarmee de verbluffende biodiversiteit die hier bestaat en deze plek zo uitzonderlijk maakt,’ zegt zij.
Plaatselijke stammen, overheidsdiensten en milieubeschermers proberen deze dreigingen het hoofd te bieden. ‘Met behulp van wetenschap, campagnes, het ontwikkelen van leiderschap en de bevordering van het samenleven tussen mensen en wilde dieren proberen we dit gebied voor nu en voor toekomstige generaties te behouden,’ zegt Mweeta. ‘De kracht van die samenwerking geeft me hoop voor het voortbestaan van dit magnifieke deel van het South Luangwa National Park.’
Epic Adventures with Bertie Gregory is nu te zien op Disney+.
De National Geographic Society wijdt zich aan het belichten en beschermen van de pracht van onze wereld en ondersteunt het werk van National Geographic-onderzoekers als Gregory, Chávez en Mweeta. Lees hier meer.
