Sinds kort is het ochtendritueel van Melati Wijsen ingrijpend veranderd. Een halfjaar geleden nog stond ze op met uitzicht over de hindoetempel van Banjar Sogsogan, een dorpje in het zuidwesten van Bali.

Vanaf de veranda van haar ouderlijk huis, voorbij de oude wurgvijg en de rijstvelden, kon ze het hoogste punt van het eiland zien: de vulkaan Agung. Haar nieuwe woonplaats heeft een beduidend minder imposant reliëf: tegenwoordig begint Wijsen haar dag met een koude duik in de Amsterdamse Amstel.

En koud is het zeker, beaamt ze wanneer we elkaar spreken op een grauwe februarimiddag op de Nederlandse redactie van National Geographic. Wijsen is de dochter van een Indonesische vader en een Nederlandse moeder, dus helemaal vreemd is de Amsterdamse winter haar niet. En bovendien, zegt ze, terwijl ze een theezakje in een kop heet water laat zakken, ‘zou het hier niet eigenlijk veel kouder moeten zijn rond deze tijd van het jaar?’

National Geographic Young Explorer en fulltime changemaker

Wijsen, sinds 2019 National Geographic Young Explorer, is zelfverklaard fulltime changemaker. Ze was pas twaalf toen de ernst van het milieu- en klimaatprobleem zich voor het eerst aan haar opdrong.

Leestip: Hoe Explorer Esther Horvath de polen in beeld brengt – en vrouwen zichtbaar maakt

‘Mensen denken vaak dat het een soort aha-erlebnis was, maar het was een opeenstapeling van kleine momenten,’ vertelt ze. ‘Op Bali geloven we dat er een precaire balans is tussen de natuur, de gemeenschap waarin je leeft en je eigen zelfbewustzijn. We noemen dat Tri Hita Karana, de drie hoekstenen van welbevinden. Ik ben dankbaar dat ik met die levensfilosofie ben grootgebracht, want daardoor zag ik al op jonge leeftijd dat de balans was zoekgeraakt.’

'Plasticseizoen' op Bali

Die onbalans manifesteert zich op Bali met name in het plasticprobleem, waar het eiland al decennia mee kampt. In een artikel in Science (2021) over de twintig landen waar het meeste plasticafval in zee belandt, staat Indonesië op de vijfde plaats.

De Wereldbank becijferde dat het land jaarlijks zo’n 7,8 miljoen ton plastic produceert, waarvan meer dan de helft in de natuur terechtkomt. Een probleem dat ook tot de nuances van de taal is doorgedrongen: het regenseizoen wordt inmiddels door veel Indonesiërs ook wel ‘plasticseizoen’ genoemd. Op Bali vind je zelfs een van de meest vervuilde stranden ter wereld.

Bye Bye Plastic Bags

‘Het is een werkelijkheid waarin je leeft,’ zegt Wijsen. ‘Ik weet nog dat ik als kind leerde surfen en dacht dat ik met mijn hand een vis aanraakte; het bleek een plastic zak te zijn. Of dat rijstboeren me leerden rijst te planten op het land, en hoe ze me daarbij op het hart drukten altijd eerst te controleren of er geen plastic in de aarde of in het water zat. Er kwam een moment dat ik dacht: dat plastic hoort hier niet, dus wat gaan we eraan doen? Op mijn twaalfde besloten mijn zus en ik Bye Bye Plastic Bags op te richten.’

Het is het project waarmee Wijsen en haar jongere zus Isabel naam maakten: een non-profit voor en door jongeren om de plasticconsumptie op Bali een halt toe te roepen. Geïnspireerd door een les over beroemde activisten als Gandhi en Mandela op de destijds pas geopende Green School, besloten de twee tieners hun klasgenootjes te mobiliseren om samen in actie te komen.

Plastic tasjes zijn een tastbaar, zichtbaar probleem

Hun petitie tegen het gebruik van plastic tasjes werd door honderdduizend medestanders ondertekend. ‘Plastic tasjes zijn een tastbaar, zichtbaar probleem,’ zegt Wijsen, ‘en een product waar mensen vrij eenvoudig nee tegen kunnen zeggen. Door ons doel behapbaar en concreet te houden, hielden we mensen betrokken.’

Wijsen en haar zusje schopten het met Bye Bye Plastic Bags tot het kantoor van de toenmalige Balinese gouverneur Mangku Pastika, spraken op internationale podia zoals van TED en de Verenigde Naties, en behaalden uiteindelijk de doelstelling waarvoor de non-profit in 2013 werd opgericht.

‘Sinds 2019 zijn plastic tasjes, polystyreen en plastic rietjes op Bali verboden,’ zegt Wijsen. ‘Het was een overwinning, het bewijs dat ‘gewone mensen machtiger zijn dan de mensen aan de macht’, zoals mijn vriend [milieuactivist] Xiuhtezcatl Martinez het altijd zo mooi zegt.’

Een spoedcursus in changemaking

Met die overwinning ging er in haar ‘iets anders broeien’, vertelt Wijsen. ‘Het succes van Bye Bye Plastic Bags was voor mij als een spoedcursus in changemaking. Daardoor drong zich een nieuw verantwoordelijkheidsgevoel aan me op: wat ik had geleerd, wilde ik delen met anderen.’

Een klein jaar nadat het verbod op plastic tasjes op Bali van kracht was geworden, lanceerde Wijsen haar nieuwe project Youthtopia op het World Economic Forum in Davos.

‘Als changemaker heb ik geleerd dat je voor verandering drie dingen nodig hebt: inspiratie, educatie en implementatie. Het probleem is dat het vaak bij inspiratie blijft steken. Youthtopia is een jongerenplatform dat honderden lesprogramma’s aanbiedt waarin jonge changemakers hun kennis delen over hoe je in actie komt. Precies wat
ik had willen hebben toen ik als twaalfjarige door de bomen het bos niet meer zag.’

Youthopia stelt jongeren in staat verandering beweeg te brengen

‘Jongeren in staat stellen echte verandering teweeg te brengen,’ luidt de bannertekst op de homepage van Youthtopia’s website. Het platform biedt masterclasses over onder meer zeespiegelstijging, hernieuwbare energie en de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Het zijn online lesprogramma’s die gratis te volgen zijn, mits je je aanmeldt op de site.

Een deel van die ‘echte verandering’ bracht Wijsen teweeg met steun van de National Geographic Society. In 2019 was ze met Youthtopia een van de eerste vier deelnemers ooit van het Young Explorers-programma.

Leestip: Verhalen van vluchtelingen door de lens van Explorer Muhammed Muheisen

‘Dankzij National Geographic hebben we met Youthtopia een expeditie door Sumatra kunnen organiseren,’ zegt Wijsen. ‘We gaven workshops aan lokale jongeren over het behoud van het regenwoud van Nationaal Park Gunung Leuser. Daaruit is onder meer voortgekomen dat sommigen van hen hun eigen lokale Bye Bye Plastic Bags-initiatieven zijn gestart.’

Het eerste boek van Wijsen: Change Starts Now

Afgelopen januari markeerde voor Wijsen een nieuwe mijlpaal: de publicatie van haar eerste boek. Change Starts Now bevat honderd praktische en theoretische tips voor aspirant-veranderaars, van de traditionele filosofie achter Tri Hita Karana tot het belang van een efficiënte workflow.

‘De vraag die mij het meest wordt gesteld is: waar moet ik beginnen?’ vertelt Wijsen. ‘In mijn boek schrijf ik dat het belangrijk is eerst te onderzoeken waar je je voor wilt inzetten, maar vooral ook hóe je dat zou willen doen. Waar ben je goed in? Niet iedereen hoeft net als ik een heel bedrijf op te tuigen; verandering teweegbrengen kan op allerlei manieren. Begin dus met het vinden van je focus en – tip vijftien uit mijn boek – laat je daarbij niet afleiden door excuses van anderen. Een beleidsmaker vertelde mij ooit dat ‘mensen nog niet klaar zijn voor verandering’. En dat terwijl wij toen al duizenden vrijwilligers het strand op hadden gekregen om plasticafval in te zamelen. Ik ben blij dat ik zijn ontmoedigende woorden nooit serieus heb genomen.’

Verzamel mensen om je heen die jouw toekomstvisie delen

Heb je je focus gevonden? Zorg dan dat je mensen om je heen verzamelt die jouw toekomstvisie met je delen, stelt Wijsen. ‘Heldere communicatie is daarbij belangrijk. In ons geval: ‘Teken onze petitie tegen het gebruik van plastic tasjes.’ Een duidelijke call to action waaraan mensen of wél of géén gehoor konden geven. Zij die zich bij ons aansloten wisten precies waarmee ze in zee gingen en dat leverde ons dan weer een betrouwbare groep gelijkgestemden op.’

Vind je die gelijkgestemden niet? ‘Dan verwijs ik je naar tip dertig in mijn boek,’ zegt Wijsen: ‘‘Werkt iets niet, verander dan van koers.’ Als iets mislukt, is dat vaak een teken dat we ons doel uit het oog zijn verloren. We zijn uit koers geraakt en daardoor sluiten onze acties niet meer aan bij ons oorspronkelijke focuspunt. Ook ik ben daar niet immuun voor; aan de lancering van Youthtopia gingen twee mislukte businessplannen vooraf. In plaats van op te geven is het op zo’n moment belangrijk te erkennen dat je een fout hebt gemaakt en het dan opnieuw te proberen.’

‘Ik denk dat jongeren vaak veel te bang zijn om te falen,’ besluit Wijsen. ‘Terwijl veerkracht een onmisbare vaardigheid is als changemaker. Durven falen betekent durven dromen. Dat is wat ik jongeren mee zou willen geven.’

Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium én steun de missie van National Geographic. Word nu lid!