Echte duisternis was ooit vanzelfsprekend, maar tegenwoordig zeldzaam in ons dichtbevolkte land. Waar we ons vroeger warm hielden met een vuur, zijn we nu overal omringd door kunstlicht. Dat geeft ’s nachts een veilig gevoel op straat, maar heeft ook een keerzijde: lichtvervuiling. Wat is het precies, en wat doet het met mens en natuur?

Hoe ontstaat lichtvervuiling?

Lichtvervuiling ontstaat wanneer kunstmatig licht de natuurlijke duisternis verstoort. Daardoor raken dieren en mensen uit balans, en worden sterren en planeten steeds moeilijker zichtbaar.

Het wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van kunstmatige lichtbronnen: straatlantaarns, sportveldverlichting, reclamepanelen, kassen, industrieterreinen en verlichting langs snelwegen. Elk afzonderlijk lijken ze misschien onschuldig, maar samen vormen ze een enorme lichtbron die zelfs vanuit de ruimte zichtbaar is. De Lage Landen zijn een van de sterkst verlichte delen van Europa.

Uit onderzoek uit 2016 blijkt meer dan tachtig procent van de wereldbevolking op een plek woont die als ‘lichtvervuild’ geldt. Dat is niet verwonderlijk: licht biedt voordelen. Hoewel criminaliteitscijfers het niet altijd bevestigen, voelen mensen zich op verlichte plekken veiliger. Daarnaast maakt kunstlicht een 24-uurseconomie mogelijk. Niet voor niets zijn juist ontwikkelde landen het felst verlicht, en worden ontwikkelingslanden jaarlijks zo’n twee procent lichter.

Nadelen van lichtvervuiling

Maar nachtelijk licht heeft ook nadelen. Het verstoort ons slaapritme en kan daardoor leiden tot gezondheidsproblemen. In 2013 gaf vijf procent van de Nederlanders aan last te hebben van lichtvervuiling; drie procent kon er zelfs niet goed door slapen. Vooral ledlampen in beeldschermen zenden veel blauw licht uit, dat de aanmaak van slaaphormoon melatonine remt.

Leestip: Helpt magnesium tegen slapeloosheid en angst? Dit zegt de wetenschap

Voor een goede nachtrust moet onze biologische klok synchroon lopen met het natuurlijke ritme van dag en nacht. Te weinig ochtendlicht of juist te veel licht in de avond verstoort dat evenwicht — met op termijn mogelijk negatieve gevolgen voor de gezondheid.

Ook dieren hebben last

Ook dieren ondervinden hinder van lichtvervuiling. Net als mensen beschikken zij over een interne klok, die wordt aangestuurd door het dag-nachtritme. Verstoord kunstlicht beïnvloedt hun slaap, voortplanting en gedrag. Zo raken migrerende vogels de weg kwijt, bloeien sommige bloemen te vroeg en vermijden zeeschildpadden verlichte stranden om eieren te leggen.

In het donker staan ook vuurvliegjes en vlinders, die moeilijker een partner vinden. Vogels slapen onrustiger, vleermuizen mijden jachtgebieden met te veel licht, en bij anemoonvissen komen de eitjes soms niet uit.

Wat te doen tegen lichtvervuiling?

Lichtvervuiling is een vrij nieuw fenomeen waar veel onderzoek naar wordt gedaan. Ook in de politiek staat het thema inmiddels op de agenda. Zo hebben meerdere provincies en gemeenten het bestrijden van lichtvervuiling opgenomen in hun beleidsplannen. Helemaal alle lampen uitdoen is waarschijnlijk niet haalbaar, en niet altijd wenselijk. Maar slimmer omgaan met verlichting is wel degelijk mogelijk.

Leestip: De Sovjetspiegel die zonlicht naar de aarde weerkaatste

Ook zelf kun je bijdragen aan het terugdringen van lichtvervuiling. Kies bijvoorbeeld voor ledlampen met een lagere lichtsterkte (lumen), wat de slaapkwaliteit bevordert. Fel wit of geel licht kun je vervangen door rood licht, dat volgens het platform Licht op Natuur minder storend is voor dieren. Op zee, rond boorplatforms, blijkt juist groen licht beter te werken.

Daarnaast helpen praktische maatregelen zoals het installeren van bewegingssensoren of het gebruik van lichtkappen, die het licht naar beneden richten in plaats van naar de hemel. Zo verlicht je wat nodig is — zonder de nacht onnodig te verstoren.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!