Op 4 februari 1993 viel er kort een vreemd licht over delen van Europa. Geen zon, geen maan, maar een kunstmatige schittering – een spookachtig schijnsel dat zich als een lichtcirkel over het landschap bewoog. De bron was een twintig meter brede spiegel in een baan om de aarde, gelanceerd vanaf het Russische ruimtestation Mir.
Het project droeg de naam Znamya – Russisch voor ‘vaandel’ – en was oorspronkelijk ontwikkeld tijdens de Sovjettijd. In de chaotische nasleep van het uiteenvallen van de USSR werd het alsnog gelanceerd.
Het idee: enorme spiegels in de ruimte die zonlicht zouden reflecteren naar donkere delen van de aarde. Niet alleen als technologisch prestigeproject, maar ook als mogelijke oplossing voor energievoorziening in afgelegen of door rampen getroffen gebieden.
Spooklicht aan de hemel
Znamya 2, de eerste werkende versie, werd succesvol uitgeklapt in de ruimte. De spiegel, gemaakt van ultradun reflecterend folie, richtte een lichtvlek van ongeveer vijf kilometer breed op het aardoppervlak, die zich met een snelheid van bijna acht kilometer per seconde voortbewoog. Ooggetuigen in delen van Frankrijk en Oost-Europa meldden een ‘spooklicht aan de hemel’: helder als een volle maan, maar met een onnatuurlijke beweging.
Leestip: Hoe diep kun je in de aarde boren? De Sovjet-Unie testte het
Het experiment was van korte duur. Na enkele omwentelingen werd de spiegel losgekoppeld van het transportsysteem en verbrandde deze gecontroleerd in de atmosfeer. De route van de lichtvlek liep onder andere van Zuid-Frankrijk tot West-Rusland, al werd het fenomeen slechts lokaal en kortstondig waargenomen – hooguit enkele minuten per plek.
In 1999 volgde Znamya 2.5, met een grotere spiegel, maar het experiment mislukte: het scherm raakte verstrikt bij het uitvouwen. Znamya 3 – nog groter en ambitieuzer – werd geannuleerd vanwege geldgebrek en bezorgdheid over lichtvervuiling.
Licht in de duisternis
In een tijd waarin de Sovjet-Unie net was uiteengevallen en Rusland zijn rol in de wereld opnieuw moest uitvinden, bood Znamya een glimp van utopisch optimisme – letterlijk wat licht in de duisternis. Maar dan van heel korte duur.
Leestip: In deze verlaten bunkers onder Tbilisi waan je je even in het Sovjettijdperk
Vandaag de dag kijken ruimtewetenschappers met gemengde gevoelens terug op dit experiment. Was het pure overmoed? Of juist een vroege voorloper van moderne ideeën over zonne-energie uit de ruimte en geo-engineering?
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
