In Nederland is duisternis schaars, terwijl het van onschatbare waarde is voor mens en dier. Toch is er een plek waar het nog écht donker wordt: het Waddengebied. Hier beleef je de schoonheid en ontdek je het belang van het duister.
De Nederlandse Randstad is een van de meest verlichte gebieden ter wereld, maar nog geen honderd kilometer verderop vind je een van de donkerste gebieden van Europa. In het Waddengebied, dat zich niet beperkt tot de eilanden en de Waddenzee zelf, maar zich uitstrekt tot de kusttreken van het vasteland, wordt het nog echt donker. Niet voor niets bevinden de enige twee officiële Nederlandse Dark Sky Parks zich in het gebied: Nationaal Park Lauwersmeer en de Boschplaat op Terschelling. Maar ook in de rest van de Waddenregio vind je plaatsen die steevast uit de bus komen als ‘donkerste plek van Nederland’.
Dat donker van levensbelang is voor mens en dier, is iets wat meer en meer doordringt. De Dark Sky Association, een organisatie die beoordeelt welke (natuur-)gebieden zich een officieel Dark Sky Park mogen noemen, heeft als missie om ‘de nachtelijke omgeving en donkere luchten te behouden en te beschermen.’ Alleen plekken waar het intens donker is en die duisternis ook actief beschermd wordt, komen in aanmerking voor de titel. Daarnaast moeten mensen welkom zijn om het gebied ’s nachts te bezoeken en zo van de duisternis te genieten. Maar ook buiten de twee parken zetten verschillende organisaties in het gebied zich in voor het verminderen van lichtvervuiling én het beschermen en koesteren van het duister. Want een donkerder Nederland is goed voor trekvogels, nachtdieren en mensen. Plus: na zonsondergang is er van alles te beleven.
We tippen vijf ultieme nachtelijke belevenissen in het Waddengebied.
1. Sterrenkijken in Dark Sky Park Lauwersmeer
Pas als het ’s nachts écht donker is zie je de sterren het best. In het duister van het Waddengebied kun je er ’s nachts bij een heldere hemel duizenden zien. Ter vergelijking: in de binnenstad van Amsterdam zijn ongeveer vijftig keer zo weinig sterren zichtbaar als op het platteland van Friesland of Groningen.
Een van de beste plekken om van de sterrenhemel te genieten is Nationaal Park Lauwersmeer. Hier is weinig kunstlicht en bij helder weer is bijvoorbeeld de Melkweg goed te onderscheiden. Op sommige dagen is zelfs het Noorderlicht te zien. In het park vind je verschillende hemelplatforms, speciale uitkijktorens om ’s nachts op te gaan liggen om naar de sterrenhemel te staren. Om te weten waar je precies naar kijkt is er een handige nachtkaart die je kunt downloaden of ophalen bij het Lauwersnest, het bezoekerscentrum van het park. Je kunt op eigen gelegenheid (en wellicht voorzien van een deken, een gevulde picknickmand en een flesje wijn) het park en de hemel verkennen, of deelnemen aan een sterren- of vollemaanexcursie, waarbij je met een boswachter op pad gaat in het gebied.
Wandelen in het donker is een speciale ervaring. Laat je ogen wennen aan de donkerte en je ziet meer dan ooit tevoren. En nee, gebruik geen zaklamp of kunstlicht om bij te schijnen. Boven je fonkelen de sterren en door het gras ritselen de nachtdieren. Je ziet geen hand voor ogen en toch, zie je daardoor juist meer. Wandel in Nationaal Park Lauwersmeer de Dark Sky glow in de dark-route. Het startpunt is Activiteitencentrum Lauwersnest, onderweg scan je QR-codes en kom je alles te weten over donkerte.
Tip
Ook op de Waddeneilanden kun je op pad in het donker. Op Schiermonnikoog worden nacht- en sterrenwandelingen georganiseerd waarbij je van alles te weten komt over sterren en planeten, de maan, het Melkwegstelsel en andere fascinerende hemelverschijnselen. Op Ameland loop je bij het vallen van de avond door het bos en de duinen naar het strand, om vanaf daar in het donker naar de vuurtoren te lopen en die te beklimmen.
2. Wadlopen in het donker
Is een wandeling over het wad al betoverend bij daglicht, in het donker, of juist bij volle maan, is het helemaal een unieke ervaring. Sterren zo ver het oog reikt, in de verte het schijnsel van een vuurtoren en om je heen – met uitzondering van het geluid van je voetstappen op het zand, soms in het slik– stilte en rust. Spannend is het ook: wat is dat lichtje in de verte, een boot, een eiland? En welke dan? Er liggen diepe geulen op de loer, dus je wandelt met een gids, die het terrein als zijn broekzak kent en je over de droogste stukken naar de overkant leidt.
Vanaf verschillende plekken langs de kust van de provincies Groningen (Pieterburen en Lauwersoog) en Friesland (Holwerd, Moddergat) worden nachtelijke wadlooptochten naar Ameland, Schiermonnikoog, Rottumeroog en Brakzand en de Engelsmansplaats georganiseerd, die in veel gevallen doorlopen tot zonsopgang – ook een visueel spektakel. De routes variëren in afstand van negen tot veertien kilometer, sommige zijn meer geschikt voor erg sportieve lopers. Wie liever bij daglicht oversteekt kan natuurlijk een overdagse tocht boeken, of wandelingen die zich rond de op het wad sprookjesachtige zonsop- of zonsondergang afspelen.
3. Slapen onder de sterren
Slapen onder de blote hemel, bij het licht van de maan of juist alleen de sterren is ook op de wat frissere Hollandse zomernachten een optie – voor knusse slaapzakken wordt gezorgd. BuitenGewoonSlapen organiseert overnachtingen op prachtige plekken in de buitenlucht, soms zelfs bij volle maan. Zo slaap je bijvoorbeeld aan de dijk in Noordpolderzijl, op het landgoed van een herenboerderij of in een voedselbos. Voor maar dertig euro beleef je een bijzondere nacht, inclusief veldbed of matje, bivakzak en ontbijt.
Kijk hier voor meer informatie over de plekken en het programma.
Andere aanraders voor bijzondere overnachtingen onder de nachtelijke hemel: duintenten met panoramavensters op Terschelling, yurts op Texel, die een opening in het dak hebben. In Groningen zijn deze iglo’s van stro het proberen waard, of slaap in deze doorzichtige bubble. Natuurcamping Het Bos Roept in Slootdorp in Noord-Holland heeft ecocabins met dakramen en hottubs van waaruit het ook heerlijk sterrenkijken is.
4. Een nacht op het water
Ga bij schemering met een boot het Lauwersmeer of de Waddenzee op, pas dan ontdek je wat de nacht aan leven brengt. Het Waddengebied is de thuisbasis van ongeveer tienduizend verschillende soorten dieren en planten, en jaarlijks doen ook nog eens zo’n tien tot twaalf miljoen trekvogels de Waddenzee aan. Breng bijvoorbeeld een etmaal door op een historisch zeilschip. Zeilen, droogvallen, wandelen over het wad, sterrenkijken vanaf het dek, overnachten in je kajuit en wakker worden met – voor vroege vogels – de zonsopgang en een prachtig weids uitzicht over dit adembenemende Unesco Werelderfgoed.
Tijdens de weekendlange Duisternistocht van Naupar verken je zeilend – helpen mag – de Waddenzee, val je ’s avonds droog op het wad om de volgende dag aan te meren op Terschelling. Ook op deze tocht geniet je van de prachtige zonsop- en ondergang, de donkere hemel vol fonkelende sterren en de sprookjesachtige stilte in dit bijzondere natuurgebied.
5. Kunst in het duister
Dat het donker kunstenaars inspireert en bij uitstek een podium biedt voor kunstprojecten, bewijzen een aantal plekken verspreid over de Waddenprovincies Noord-Holland, Friesland en Groningen. Bezoek ze afzonderlijk of plan een roadtrip langs de verschillende kunstwerken en musea. Zo vind je in het Groningse Zuidhorn een kunstwerk in de vorm van een sterrenspoor dat de plaats van de sterren aan de hemel zichtbaar maakt waar de straten van de wijk naar zijn vernoemd. In Franeker in Friesland verdient het Eise Eisinge Planetarium een bezoek. Op de Afsluitdijk rijd je langs een bijzondere installatie van Daan Roosegaarde: Gates of Light, een permanente installatie die door retroreflectie van de koplampen van passerende auto's zestig historische sluizen verlicht. Als je erlangs rijdt lichten de sluizen op en creëren ze een futuristisch lichtlandschap zónder gebruik van elektriciteit.
Op het voormalige Zuiderzee-eiland Wieringen vind je het Wieringer Eilandmuseum Jan Lont, waar je de permanente tentoonstelling Op pad door dag en nacht kunt bezoeken, die aandacht schenkt aan onder meer lichtbronnen en navigatie voor de komst van het elektrische tijdperk. Daarnaast kun je in de zogenaamde Starbarn dag en nacht genieten van het heelal en de sterren. ’s Nachts is het een plek om sterren te kijken, overdag kunnen de bezoekers op de vloer van deze donkerbelevingsplek de sterrenbeelden en planetarium zien.
Beleef de nacht in het Waddengebied. Hier vind je nog meer inspiratie en informatie over het donker en alle bijzondere nachtelijke dingen die je er kunt doen.
Meer te weten komen over waarom duisternis zo belangrijk is? Lees dan het artikel Lichtvervuiling: het belang van een donkere hemel
